انرژی ارزان عامل عقب‌ماندگی صنایع

آمارها نشان می‌دهد که مصرف برق در ایران، ۶ برابر میانگین جهانی است و صنایع دارای فناوری قدیمی و بهره‌وری پایین، هم‌چنان عامل اصلی ناترازی برق کشورهستند.به‌عنوان مثال،صنایع فولاد وسیمان ایران بامصرفی بسیار بالاتر از استانداردهای جهانی، نقش مهمی در این ناترازی دارند و همین امر هزینه‌های اضافی زیادی به اقتصاد کشور تحمیل کرده است​​. 
طبق گزارش‌های رسمی، رشد مصرف برق در صنایع هم‌چنان ادامه دارد. در سال گذشته، تامین برق برای صنایع ۸.۵درصد افزایش داشته که این نشان‌دهنده وابستگی شدید صنایع به انرژی ارزان و فراوان در دهه‌های گذشته است. اما این مدل توسعه دیگر قابل‌استمرار نیست، چراکه کشور با محدودیت‌های جدی در تامین برق روبرو است. کارشناسان معتقدند توسعه صنایع ایران از ابتدا بر‌پایه انرژی ارزان بنا شده، اما با افزایش هزینه‌های تولید انرژی و تغییرات در قیمت جهانی، دیگر نمی‌توان انتظار داشت که این روند بدون تغییر ادامه یابد. در‌همین راستا، سید دانیال آل‌هاشم، کارشناس حوزه انرژی و صنعتی، در گفت‌وگویی که با جام‌جم داشت به این موضوع اشاره و تصریح کرد: صنایع ما به انرژی ارزان عادت کرده‌اند و این عادت نه‌تنها به کاهش بهره‌وری منجر شده، بلکه باعث شده تا بهینه‌سازی در مصرف انرژی نیز به تأخیر بیفتد. اکنون با افزایش قیمت جهانی انرژی، صنایع باید به‌سرعت خود را با تکنولوژی‌های جدید سازگار کنند و از فرآیندهای بهینه برای کاهش مصرف بهره بگیرند. وی همچنین افزود: این عادت به انرژی بسیار ارزان، در طولانی‌مدت غیرقابل‌تحمل است و اگر اقداماتی جدی در زمینه بهینه‌سازی انرژی صورت نگیرد، شاهد مشکلات جدی‌تری خواهیم بود.مصرف برق در بخش صنعتی ایران طی سال‌های اخیر با رشد قابل توجهی همراه بوده است. بنا به آمارهای شرکت توانیر، مصرف برق صنایع در سال ۱۴۰۲با رشدی۱۴.۶ درصدی همراه بوده و مصرف در برخی از صنایع انرژی‌بر همچون فولاد و سیمان، تا بیش از ۲۰ درصد افزایش داشته است. به‌طور کلی، مصرف برق صنایع فولاد از ۳۵۸۴ مگاوات‌ساعت به ۴۰۴۱ مگاوات‌ساعت و صنایع فلزی از ۱۳۹۴ مگاوات‌ساعت به ۱۶۸۰ مگاوات‌ساعت افزایش یافته است. این آمارها نشان از روند رو‌به‌رشد مصرف انرژی در صنایع ایران دارند که تا پیش از این بر‌اساس مدل توسعه انرژی ارزان فعالیت می‌کردند. اما امروزه با افزایش هزینه‌های انرژی، این صنایع با چالشی جدی مواجه شده‌اند که نیاز به تغییر الگوهای مصرف را ضروری می‌سازد. 

آمارهای تکان‌دهنده مصرف برق صنایع
مصرف برق در بخش صنعتی ایران برای اولین بار درسال۱۴۰۲ ازمصرف خانگی پیشی گرفت. این پدیده در تابستان سال ۱۴۰۲ ثبت شد، جایی که مصرف برق صنایع ۸.۲درصد بیشتر از سال قبل بود و از مصرف بخش خانگی جلو زد. هم‌چنین در برنامه‌های مدیریت مصرف نیز رشد ۲۰ درصدی مصرف صنایع در مقایسه با سال ۱۴۰۱ مشاهده شده است. این وضعیت نشان از وابستگی شدید صنایع به برق دارد که در سال‌های گذشته به‌دلیل قیمت پایین انرژی کمتر به بهینه‌سازی مصرف توجه می‌شد.به‌طور کلی صنایع در ایران به ۴ دلیل به سمت بهینه‌سازی نمی‌روند که به شرح ذیل است: 

نخستین دلیل، وابستگی به انرژی ارزان است؛ توسعه صنعتی ایران برای سال‌ها بر‌پایه دسترسی به انرژی ارزان، خصوصاً برق و گاز، شکل گرفته است. این وابستگی باعث شده تا انگیزه‌ کمتری برای سرمایه‌گذاری در بهینه‌سازی و افزایش بهره‌وری انرژی وجود داشته باشد.

دومین دلیل،هزینه‌های بالا و عدم دسترسی به تکنولوژی‌های جدید است؛ بهینه‌سازی مصرف انرژی اغلب نیازمند سرمایه‌گذاری در تکنولوژی‌های پیشرفته و به‌روز است. با وجود تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های اقتصادی، بسیاری از صنایع ایرانی امکان دسترسی به این فناوری‌ها را ندارند یا هزینه‌های اجرای آنها را بیش‌از‌حد سنگین می‌دانند. به‌علاوه، این صنایع ترجیح می‌دهند هزینه‌های جاری کمتر خود را حفظ کنند تا این‌که در برنامه‌های بلندمدت و هزینه‌بر بهینه‌سازی سرمایه‌گذاری کنند. 

سومین دلیل، نبود سیاست‌های جدی و مشوق‌هاست؛ سیاست‌های حمایتی و تشویقی در جهت بهینه‌سازی انرژی در ایران، به‌طور کامل و گسترده اجرا نشده است. نبود مشوق‌های اقتصادی همچون کاهش مالیات یا یارانه برای صنایعی که مصرف انرژی خود را بهینه‌سازی می‌کنند، انگیزه کمتری برای تغییر الگوهای مصرفی به وجود آورده است​. 

چهارمین دلیل، فقدان فرهنگ مصرف بهینه است؛ بسیاری از صنایع، به‌دلیل سال‌ها استفاده از منابع ارزان، عادت به مصرف بالا دارند و فرهنگ بهینه‌سازی انرژی هنوز به‌اندازه کافی در میان مدیران و کارکنان نهادینه نشده است. 

با‌توجه به افزایش هزینه‌های انرژی و رشد چشمگیر مصرف برق، صنایع ایرانی به‌شدت نیازمند تغییر الگوی مصرف خود هستند. در این زمینه، برخی از صنایع انرژی‌بر همچون فولاد و سیمان، اقدامات اولیه‌ای برای بهینه‌سازی انجام داده‌اند، اما این تلاش‌ها کافی نیست. نیاز است که تکنولوژی‌های نوین و تجهیزات کم‌مصرف به‌صورت گسترده‌تری در این صنایع به‌کار گرفته شوند تا هم هزینه‌ها کاهش یابد و هم از آسیب‌های محیطی جلوگیری شود. 

وابستگی شدید به انرژی
روند رشد مصرف برق و انرژی در صنایع ایران به‌ویژه در سال‌های اخیر، نشان‌دهنده وابستگی شدید این بخش به انرژی است. دوران انرژی ارزان به‌پایان رسیده و صنایع باید به‌دنبال راهکارهای جدیدی برای کاهش مصرف و افزایش بهره‌وری باشند. اگر این تغییرات به‌سرعت انجام نشود، هم از نظر اقتصادی و هم از نظر زیست‌محیطی، ایران با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد. در نهایت، صرفه‌جویی و بهینه‌سازی مصرف انرژی در صنایع نه‌تنها یک نیاز اقتصادی، بلکه یک ضرورت استراتژیک است. به‌کارگیری فناوری‌های جدید، افزایش بهره‌وری و کاهش اتلاف انرژی از جمله اقداماتی است که می‌تواند در درازمدت به حفظ منابع و افزایش توان رقابتی صنایع کمک کند.