بررسی روند 30 ساله بهره‌وری و رشد اقتصادی

در 31 سال گذشته، هر زمان رشد بهره‌وری عوامل تولید اتفاق افتاده، در پی آن رشد اقتصادی نیز به وقوع پیوسته است. به عنوان مثال در سال‌های اخیر رشد بهره‌وری و رشد اقتصادی از بازه‌های منفی به بازه‌های مثبت رسیده‌ و در کل روندی همسو با یکدیگر داشته‌اند.

عوامل موثر بر بهره‌وری عوامل تولید شامل سرمایه‌گذاری در نیروی انسانی و زیرساخت‌های تولیدی و صنعتی و همچین تحقیق  و توسعه است. این موارد هستند که سوخت رشد اقتصادی پایدار و بلند مدت را فراهم می‌کنند.

چیزی که در کشور مشاهده شده صرفا نوسانات زیاد بهره‌وری و بالطبع رشد اقتصادی است که ناشی از تحریم و سیاستگذاری‌های غلط دولتی و نااطمینانی‌های موجود در اقتصاد ایران است. با ادامه این روند نمی‌توان انتظار رشد اقتصادی متناسب با اهداف را داشت.

بررسی‌ها نشان می‌دهد، شاخص بهره‌وری کل عوامل تولید در حدفاصل سال 1398 تا سال گذشته روندی صعودی داشته اما همچنان پایین‌تر از سال‌ای میانی دهه 80 و ابتدای دهه 90 است.

در ادبیات علم اقتصاد، شاخص بهره‌وری عوامل تولید معیاری است که بهره‌وری کلیه عوامل تولید (مانند نیروی کار و سرمایه) را به صورت ترکیبی اندازه‌گیری می‌کند. این شاخص بیانگر آن بخش از رشد اقتصادی است که نمی‌توان آن را به افزایش در میزان نهاده‌های تولید (مانند نیروی کار یا سرمایه) نسبت داد و عمدتا به عواملی مانند پیشرفت فناوری، بهبود مدیریت، و نوآوری‌ها مرتبط است.

در واقع شاخص بهره وری نشان دهنده پیشرفت‌های فناوری یا نوآوری‌های مدیریتی است که منجر به رشد اقتصادی می‌شود. از طرف دیگر سطح کارایی استفاده از منابع و رشد پایدار اقتصادی به رشد این شاخص مربوط است. همچنین در سیاست‌گذاری اقتصادی این شاخص ابزاری مفید برای سیاست‌گذاران است تا تأثیر سیاست‌ها بر نوآوری، فناوری، و بهره‌وری را ارزیابی کنند.

به عنوان مثال اگر یک کشور تولید ناخالص داخلی خود را افزایش دهد اما سرمایه و نیروی کار زیادی وارد چرخه تولید نکند، افزایش تولید را می‌توان به رشد بهره‌وری نسبت داد. به عنوان مثال، پیشرفت در فناوری کشاورزی یا دیجیتال‌سازی فرآیندهای تولید، بهره‌وری را ارتقا می‌دهد.

اگر بخواهیم به رابطه رشد اقتصادی و بهره‌وری بپردازیم باید گفت بهره‌وری و رشد اقتصادی رابطه‌ای مستقیم و تقویت‌کننده دارند. رشد اقتصادی به معنای افزایش تولید ناخالص داخلی (GDP) در طول زمان است، و بهره‌وری یکی از اصلی‌ترین محرک‌های این رشد به شمار می‌آید. افزایش بهره‌وری به معنای تولید بیشتر با همان مقدار منابع یا کاهش هزینه‌ها برای تولید یک مقدار مشخص از کالاها و خدمات است. این امر باعث می‌شود اقتصاد با ظرفیت بیشتری فعالیت کند و رشد اقتصادی تقویت شود.

بهره‌‍وری ایران در دهه 70 و 80

بررسی‌ها نشان می‌دهد به طور کلی روند رشد اقتصادی و رشد بهره وری عوامل تولید در دوره سال‌های دهه 70 . 80 همسو بوده است. در واقع رشد بهره‌وری در این دوره‌ها منجر به رشد اقتصادی نیز شده است.

به عنوان مثال در سال‌ 73 ، رشد بهره‌وری کل عوامل تولید به منفی 2 درصد رسیده و رشد اقتصادی نزدیک به منفی 8 درصد ثبت شده است.

در سال‌های رونق نفتی نیز این همبستگی قوی میان رشد اقتصادی و رشد بهره‌وری عوامل تولید مشاهده شده است. در این سال‌ها که مربوط به اوایل دهه 80 می‌شود وضعیت رشد بهره‌وری و رشد اقتصادی هر دو صعودی بوده است. به طوری که در مدت مورد اشاره فروش نفت در بازه سال‌های 83 تا 90 افزایش داشته و موجب شده تا رشد اقتصادی ایران نیز افزایش یابد. مشهودترین مثال در این زمینه در سال 86 بوده که رشد اقتصادی برابر با 11 درصد محاسبه شده است. این درحالی است که رشد بهره‌وری عوامل تولید در این سال نیز معادل 4 درصد بوده است.

نوسان شدید بهره‌وری در دهه از دست رفته

شروع تحریم‌های بین‌المللی در سال 90 منجر شد تا بعد از نمایان شدن آثار این تحریم‌ها، در سال 91 رشد اقتصادی ایران به شدت منفی شود. در این سال رشد اقتصادی برابر با منفی 7 درصد اعلام شده است. رشد بهره‌وری عوامل تولید نیز منفی 8 درصد محاسبه شده است. روند این دو متغیر نیز نزولی بوده است.

پایین‌ترین میزان رشد اقتصادی و رشد بهره‌وری در 31 سال گذشته، در سال 91 اتفاق افتاده است.

با امضای توافق برجام در تیرماه سال 94 و رفع تحریم‌ها، رشد اقتصادی ایران در سال 95 مثبت شده و به بالاترین مقدار خود در 31 سال گذشته رسید. در همین سال رشد بهره‌وری عوامل تولید نیز به قله 31 ساله دست یافته است. در سال 95 رشد اقتصادی برابر با 13 درصد و رشد بهره‌وری عوامل تولید معادل 6 درصد محاسبه شده است. این درحالی که است که با خروج ترامپ از برجام و بازگشت تحریم‌ها این روند معکوس شده و رشد اقتصادی و بهره‌وری منفی شده است.

روند بهره‌وری و رشد اقتصادی در سال‌های اخیر

روند کلی رشد اقتصادی و بهره‌وری کل عوامل تولید از سال 98 به بعد صعودی بوده است. به بیان دقیق‌تر رشد اقتصادی از منفی 5 درصد به به 4.5 درصد و رشد بهره‌وری از منفی 4 درصد به 3.2 درصد افزایش یافته است.

این امر بیشتر به علت رشدهای منفی سال‌های قبل به علت کرونا و تحریم‌های آمریکا بوده است. این امر نشان می‌دهد رشد بهره‌وری عامل اصلی رشد اقتصادی و محرک اصلی آن بوده است.

منبع :


اکوایران