جایگاه ایران در حوزه تولید علم فناوری چاپ سه بعدی و چهار بعدی

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام( ISC)، دکتر علی نایبی گفت: انقلاب صنعتی چهارم و پنجم را می‌توان یکی از بزرگ‌ترین اتفاقات در دهه‌های اخیر قلمداد کرد که می‌تواند مزایای زیادی را برای کسب و کارها، صنایع و افراد جامعه داشته باشد. این انقلاب های صنعتی مبتنی بر هوشمندسازی است و به همین علت نیز تجهیزات هوشمند و فناوری هایی نظیر هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، چاپ سه بعدی و چهار بعدی، فناوری‌های ارتباطی نسل جدید(۵G)، رباتیک، ربات همکار، کلان داده، بلاک چین ها و فناوری پهپاد و … حرف اول را در این انقلاب صنعتی می‌زنند.

نایبی گفت: مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) با مأموریت پایش علم، فناوری و نوآوری در سطح ملی و بین‌المللی، تلاش می‌کند تا با ارائه داده‌ها و اطلاعات دقیق، به سیاست‌گذاری آگاهانه و تصمیم‌سازی در حوزه‌های علمی، فناوری و نوآوری در ایران و کشورهای اسلامی کمک کند.

وی افزود: ارائه گزارش‌های موضوعی از وضعیت فناوری‌های کلیدی، به‌عنوان یکی از راهبردهای اصلی این مؤسسه در مدت اخیر، مورد توجه و استقبال جامعه علمی کشور قرار گرفته است.

بر اساس این گزارش، جایگاه جهانی تولیدات جمهوری اسلامی ایران و کشورهای اسلامی در تولیدات علمی مرتبط با فناوری‌های چاپ سه‌بعدی و چهاربعدی مورد بررسی قرار گرفته است. در فناوری پرینت سه بعدی، یک قطعه به صورت لایه به لایه بصورت یک حجم سه بعدی تولید می شود ولی در پرینت چهاربعدی به گونه ای برنامه ریزی شده است که بعد از ساخت محصول به کمک چاپ سه بعدی، به مرور دچار تغییر شکل می گردد و هندسه قطعه و خواص ماده تغییر می کند.

نایبی در ادامه با اشاره به اهمیت فناوری‌های چاپ سه‌بعدی و چهاربعدی، گفت: بررسی و تحلیل جایگاه علمی کشورهای پیشرو جهانی و اسلامی در این حوزه‌ها طی بازه‌ی زمانی ۱۰ ساله از اهمیت بالایی برخوردار است. بر این اساس، در گزارش حاضر، جایگاه جهانی تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران و کشورهای اسلامی در حوزه‌ی فناوری‌های چاپ سه‌بعدی و چهاربعدی مورد بررسی قرار گرفته است.

وی افزود: نمودار ۱، روند کلی انتشارات علمی در حوزه فناوریهای ساخت افزودنی و چاپ سه بعدی را در بازه زمانی ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳ نشان می دهد. بر اساس این نمودار، تولیدات علمی هر دو فناوری در این بازه‌ی زمانی رشد چشمگیری داشته‌اند. در سال‌های ابتدایی، فناوری چاپ سه‌بعدی سهم بیشتری از انتشارات را به خود اختصاص داده بود، اما از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹، فناوری ساخت افزودنی پیشی گرفته است که می تواند به دلیل کاربردهای فنی گسترده‌تر این فناوری باشد.

نمودار ۱: روند انتشارات حوزه ساخت افزودنی و چاپ سه بعدی براساس پایگاه وب آو ساینس ۲۰۲۳-۲۰۱۰

شکل یک نمای کلی از روندها و نوآوری‌های برتر حوزه‌ی ساخت افزودنی را ارائه می‌کند. این شکل، نقشه‌ی نوآوری را نشان می‌دهد که از تحلیل نمونه‌ای شامل بیش از ۱۳۵۶ استارت‌آپ و شرکت فعال در زمینه‌ی فناوری‌های نوظهور صنعت چاپ سه‌بعدی استخراج شده است.

در این شکل، ۱۰ گرایش یا روند برتر ساخت افزودنی که بر شرکت‌های سراسر جهان تأثیرگذار هستند، به‌همراه ۲۰ استارت‌آپ پیشرو در توسعه‌ی فناوری‌های نوظهور، مشخص شده‌اند.

شکل یک. ۱۰ روند و نوآوری برتر در حوزه ساخت افزودنی (Source: StartUs Insights ۲۰۲۴)

جدول ۱، رتبه و تعداد تولیدات علمی کشورهای پیشرو جهان در فناوریهای چاپ سه بعدی و چهار بعدی در بازه زمانی ۱۰ ساله را نشان می دهد. براساس داده‌های پایگاه وب آو ساینس (Web of Science) در فناوری چاپ سه بعدی، کشورهای آمریکا با ۱۳۳۲۰ مدرک؛ چین با ۱۰۸۵۹ مدرک و آلمان با ۳۵۷۲ مدرک در رتبه های اول تا سوم قرار دارند. در فناوری چاپ چهار بعدی، کشورهای چین با ۵۱۶ مدرک؛ آمریکا با ۳۳۲ مدرک و انگلستان با ۱۴۱ مدرک در رتبه های اول تا سوم قرار دارند.

جمهوری اسلامی ایران در چاپ چهار بعدی رتبه نسبتا خوبی دارد. ایران در این فناوری رتبه یازدهم جهانی را به خود اختصاص داده است و در چاپ سه بعدی در رتبه ۲۲در بین کشورهای جهان قرار دارد.

جدول ۱. جایگاه تولیدات علمی فناوریهای سه بعدی و چهار بعدی کشورهای پیشرو جهان در بازه زمانی ۲۰۲۳-۲۰۱۴

نایبی خاطرنشان کرد: جدول ۲، رتبه و تعداد تولیدات علمی کشورهای پیشرو اسلامی در حوزه‌ی فناوری‌های چاپ سه‌بعدی و چاپ چهاربعدی را نشان می‌دهد. بر اساس داده‌های استخراج‌شده از پایگاه وب آو ساینس (Web of Science)، در حوزه‌ی فناوری چاپ سه‌بعدی، کشورهای ترکیه با ۷۷۹ مدرک، جمهوری اسلامی ایران با ۶۰۶ مدرک و مالزی با ۵۴۳ مدرک به ترتیب در رتبه‌های اول تا سوم قرار گرفته‌اند.

همچنین، در حوزه‌ی فناوری چاپ چهاربعدی، جمهوری اسلامی ایران با ۶۵ مدرک در رتبه‌ی نخست، مالزی با ۲۰ مدرک در رتبه‌ی دوم و مصر با ۱۴ مدرک در رتبه‌ی سوم جای دارند.

جدول ۲. جایگاه تولیدات علمی مرتبط با فناوریهای سه بعدی و چهار بعدی توسط کشورهای پیشرو اسلامی در بازه زمانی ۲۰۲۳-۲۰۱۴

براساس جدول ۳، بیشترین تولیدات علمی در بازه زمانی ۱۰ ساله در فناوری چاپ سه بعدی، مربوط به دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی امیرکبیر و دانشگاه تربیت مدرس و در چاپ چهار بعدی، مربوط به دانشگاه تهران، دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه تبریز بوده است.

جدول ۳. وضعیت و تولیدات علمی دانشگاههای کشور در فناوریهای سه بعدی و چهار بعدی

برای اطلاع از گزارش جایگاه جهانی تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران و کشورهای اسلامی: فناوری‌های چاپ سه بعدی و چهار بعدی به این آدرس مراجعه کنید.