حفظ «شاهوار» خط قرمز مردم شاهرود است/ «آب» کلید واژه‌ای حیات بخش
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: آب برای همه مایه حیات است و اما برای کشاورزان از نان شب هم واجب تر؛ کشاورزها برای اینکه محصول با کیفیت پرورش دهند به آب نیاز دارند. در سال‌های اخیر با کاهش بارش از یک سو و تخریب منابع طبیعی از سوی دیگر شاهد هستیم که بیشترین تأثیر منفی بر زندگی کشاورزان گذاشته شده است.
شاهوار یکی از مهمترین منابع آبی شرق استان سمنان محسوب می‌شود که نزدیک به یک دهه با تخریب و پاک تراشی معدن کاران روبرو شده است. با محمد حسین خنکال دبیر خانه کشاورز استان سمنان درباره اهمیت شاهوار و منابع آبی در زندگی و کار کشاورزان به گفتگو نشستیم. در این گفتگو همچنان نگاهی به اهمیت شاهوار برای استان سمنان می‌اندازیم.
*شاهوار چه میزان بر کشاورزی شهرستان شاهرود تأثیر گذار است؟
شهرستان شاهرود از نظر وسعت و جمعیت و هم اینکه قطب کشاورزی به شمار می‌رود از چند ویژگی مهم برخوردار است که محصولاتش را متمایز می‌کند. ما در بررسی‌ها به این نتیجه رسیدیم که منبع آبخیز و آبریز همه شهرستان شاهرود شامل بخش مرکزی شاهرود و بخش بسطام که اعم از بسطام، مجن، رودیان و روستاهای توابع که بی ارجمند نیز می‌شود به خصوص ذخیره آب شهرستان و دشت بسطام از شاهوار تأمین می‌شود.
برفی که در شاهوار می‌بارد، سال به سال ثابت می‌ماند و از نظر زمین شناسی آنچه که از کوه شاهوار به سمت پایین جاری می‌شود در لایه‌های زمین نفوذ کرده و منابع آبی کل شهرستان شاهرود را تقویت می‌کند. آب شاهوار چند مزیت دارد؛ اول اینکه به لحاظ کمی بخشی مهمی از آب شاهرود را تأمین می‌کند و دیگر اینکه با کیفیت ترین آب را دارد. برای مثال ما در مجن می‌گوئیم این آب برف است یعنی آبی که هم بسیار عالی است و هم بسیار می‌تواند مهم باشد.
مسیر آب منطقه شاهوار که با سیل تاش، شاهکوه و مجن جاری بود، مشخصاً در محلی به نام «کال» سر ریز می‌شد. این مسیر به قدری با برکت بود که باغزندان، شاهرود، رویان، اردیان، یونس آباد را آب می‌داد و حتی به پایین دست‌ها مانند روستای «تل» می‌رسید حتی بعد از زیر استاق نیز به سمت شوره زار دامغان می‌رفت و آن را آبیاری می‌کرد جالب است بدانید مسئولان با ایجاد سد نعیم آباد در شهرستان شاهرود جلوی آن را گرفتند و از آن زمان دیگر آبی جاری نمی‌شود.
* سد چه مشکلاتی را برای کشاورزان ایجاد کرده است؟
این سد خاکی برای این ساخته شد که کمبود آب پایدار شاهرود را چاره کند اما از نگاه کشاورز، دردی را دوا نمی‌کنند و فقط تزریق کننده آب است. با جاری شدن سیل، لایه‌ها نیز با آن جاری می‌شود و زمانی که لایه تشکیل می‌شود از هر عایق و یا پلاستیکی محکم‌تر می‌شود و آب در آن فرو نمی‌رود لذا به منابع آبی چیزی افزوده نمی‌کند در صورتی آب می‌تواند تزریق شود که از آن بدنه بالاتر بیاید البته مشکل ما فقط به سد مربوط نمی‌شود، وجود معدن مخرب مشکل اصلی تری است.
*فعالیت‌های شرکت بوکسیت چه خطراتی را برای آب شاهوار ایجاد می‌کند؟
آلومینای جاجرم با بهانه اشتغالزایی دو هزار نفر می‌خواهد مایه حیات شهرستان شاهرود را به خطر انداخته و آب شاهرود را آلوده کند که شاهوارنشینان پای این مورد ایستادگی می‌کنند. در این خصوص تعدادی از افراد نمی‌دانند و برخی از آنان که به مسائل آگاه هستند اقدامی نمی‌کنند. این را تمام شاهرودی‌ها باید بدانند که زندگی آنها در معرض نابودی قرار دارد چرا که ما امسال با ۳۰۰ لیتر کمبود آب مواجه هستیم و آب شرب موضوع تنها کشاورز و دامدار نیست بلکه از نوزاد یک ساله تا پیرمرد ۱۰۰ ساله به آن نیاز دارد.
*در بالا به این اشاره شد که شهرستان شاهرود از آب پایدار بی بهره است، منبع آب پایدار شهرستان‌های دیگر استان کدام هستند؟
استان سمنان چهار شهرستان بزرگ دارد که عبارت هستند از سمنان، دامغان، گرمسار و شاهرود؛ حبله رود آب پایدار غربی‌ترین شهرستان استان، یعنی گرمسار است که زمستان و تابستان جاری است. سمنان نیز از دو منبع آب پایدار به نام چشمه گل رودبار و روزیه برخوردار است. چشمه علی دامغان و سد شاهچراغ در شهر صد دروازه به صورت پایدار جاری است اما این شاهرود است که آب پایدار ندارد در نتیجه ما در شهرستان شاهرود به آب چاه وابستگی پیدا کردیم. اکنون با توجه به شرایط چاه آب نیز دیگر آبی ندارد.
*در صحرای جلالی شاهرود قنواتی وجود دارند که قدمت آنها به بیش از ۱۰۰ سال می‌رسد، رویان و دیزیج چگونه از این آب استفاده می‌کنند؟
در گذشته که چاهی نبوده آب از قنوات تأمین می شده است. قنات رویان، قنات دیزیج، قنات باغ زندان وقنات شاهرود از چهار قنات مهمی به شمار می‌روند که گذشتگان در بالادست و در صحرای جلالی این قنات‌ها را ایجاد کردند و اکنون آبی که در رویان جاری است حق آبه آن شامل دیزیج نیز می‌شود.
دوست داریم کسانی که مدرک دانشگاهی دارند به این سوال پاسخ دهند که چگونه در ۲۰۰ الی ۳۰۰ سال پیش مردم این چهار قنات مهم را در صحرای جلالی ایجاد کردند و در محلی مانند بدشت و سعد آباد این قنات را نزدند چطور می‌دانستند که این منطقه آب با کیفیت دارد و چطور می‌دانستند که آب مهم شاهوار از طریق همین قنوات به شاهرود می‌رسد. لذا این خود اهمیت حیاتی شاهوار برای کشاورزی شهرستان شاهرود را نشان می‌دهد.
*شما در جایگاه کشاورز کیفیت آب پایین کوه را چطور ارزیابی می‌کنید؟
در دشت بخش مرکزی هرچه قدر که از دامنه کوه پایین‌تر بروید به این نتیجه خواهید رسد که کیفیت آب کاهش می‌یابد. من با آزمایش به این نتیجه رسیدم و کشاورز با تجربه با یک نگاه می‌تواند درک کند. برای درک این مورد نیاز به مدرک ندارد چرا که تک انگورها برگ سبز ندارد و همه خشک و دچار سوزش شدند به این معنی است که آب اثر خود را گذاشته است و کلر و آب و هوای گرم نیز در این مورد تأثیر گذار بودند. به عبارت دیگر تخریب شاهوار نه تنها کمیت بلکه کیفیت آب شاهرود را هم دست خوش تغییر و تأثیر خواهد کرد.
* درباره اهمیت آب صحبت شد حالا درباره برق نیز بگویید قطعی برق چاه‌های کشاورزی چه مشکلاتی برای شما ایجاد کرده است؟
من در حضور رئیس دادگستری استان سمنان از قطع برق چاه آب اعتراض کردم و وی در پاسخ گفت که برق سیمان و فولاد را نیز قطع کردیم. من که از پاسخ وی قانع نشدم دوباره با اعتراض گفتم که این کارخانه با قطع برق عرضه محصول خود را کاهش می‌دهند و در نتیجه قیمت محصولات خود را افزایش می‌دهند اما با قطع برق چاه، محصول کشاورز به طور ریز پرورش یافته و آن را نصف قیمت به فروش رسانده و ضرر می‌کند برای مثال انگور ۲۰ هزار تومانی ۹ هزار تومان فروخته می‌شود.
رئیس دادگستری در مورد اعتراض ما گفت که این موضوع را به اطلاع استاندار می‌رساند. در این مورد باید گفت رئیس دادگستری در قوه قضائیه کار می‌کند و با استاندار چه همکاری دارد؟ قوه قضائیه، قوه مقننه باید مستقل اداره شود و هرکس کار خودش را انجام دهد و قاضی باید کار خودش را انجام دهد.
*کشاورزان شاهرودی برای مقابله با کم آبی از چه روش‌هایی استفاده می‌کنند؟
زمانی، کشاورزان صیفی‌جات را زیاد برداشت می‌کردند اما اکنون به دلیل کم آبی مراعات کرده و کشت صیفی‌جات را تقریباً کنار گذاشتند. امروز، اولویت آنها زارعت گندم و جو است و دیگر اینکه کشاورزان بر روی باغات سرمایه گذاری کردند، چرا که صیفی‌جات را می‌توان امسال کشت کرد و سال دیگر خیر؛ اما درخت را نمی‌توان حذف کرد. درختی که ۱۰ تا ۱۵ سال عمر دارد را نمی‌توان به راحتی از میان برداشت.
*و در آخر؟
این آب تمدن هفت هزار ساله ما را به وجود آورده است. زمانی در کشورمان ۲۰۰ از میلیارد متر مکعب ذخیره آب برخوردار بودیم که متأسفانه آن را اصطلاحاً پیش خور کردیم. آب چون مایه حیات ما است و به آن وابسته هستیم.
به عبارت دیگر آب خط قرمز مردم شهرستان به شمار می‌رود و هیچ کسی از نهادهای حاکمیتی و خصوصی حق تجاوز به آن را ندارد. برای همین است به کشاورزان اعلام می‌کنم که کم بخوریم تا برای همیشه ذخیره کنیم. قرار نیست که ما همه آب را تمام کنیم تا نسل‌های بعدی از داشتن نعمت آب بی بهره شوند.
