خشکسالی قم؛ نتیجه سدسازی بی‌رویه و کشاورزی ناپایدار/ حرکت سالانه ۱۳ هزار تن گردوغبار به سمت شهر قم

خشکسالی قم به مرحله‌ای رسیده است که آمارها آن را «بسیار شدید» توصیف می‌کنند. قم از جمله چهار استان‌ کشور است که آبان سال جاری را با بالاترین درصد خشکسالی ۱۰ ساله پشت سر گذاشت. این استان، اکنون و بر اساس آخرین گزارش سازمان هواشناسی (تا لحظه تنظیم این خبر)، روزهای پایانی سومین ماه پاییز را نیز با کاهش 18.1 میلی‌متری بارندگی در مقایسه با بلندمدت سپری می‌کند. 

شرایط خشکسالی قم به گونه‌ای است که بنفشه زهرایی، دبیرکارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی، اسفند سال گذشته اعلام کرد، کسری تجمعی آبخوان‌های این استان به بیش از دو میلیارد متر مکعب رسیده است. 

به گفته او، بارش میانگین سالانه قم 150 میلی‌متر و سرانه آب تجدیدپذیر آن حدود 500 متر مکعب است؛ این آمارها نشان می‌دهند قم در منطقه‌ای بسیار خشک و در وضعیت کم‌آبی مزمن قرار دارد (برنا).

مشابه همین آمارها در سال جاری نیز اعلام شده‌اند که نشان می‌دهد وضعیت خشکسالی قم همچنان نگران‌کننده است.

باز هم پای سدسازی بی‌رویه در میان است

کارشناسان سدسازی‌های بی‌رویه در بالادست رودخانه‌ها‌ را یکی از عوامل تشدید خشکسالی قم و کمبود منابع آبی در این استان به شمار می‌آورند.

به گفته زهرایی، در مجموع 25 سد و بند ذخیره‌ای در بالادست رودخانه‌های قمرود و قره‌چای احداث شده که نتیجه این اقدام، کاهش شدید آورده آنها بوده است.

مسئولان موارد دیگری را نیز در وضعیت کنونی خشکسالی قم موثر می‌دانند؛ از جمله افزایش مصرف آب شرب به دلیل مهاجرپذیر بودن استان، رواج استفاده از آب‌شیرین‌کن‌های خانگی و کاهش شدید بارندگی در مقایسه با بلندمدت.

در چنین شرایطی، شهرداری‌ فضای سبز را در قم بدون توجه به شرایط خشکسالی و آب و هوای کویری استان گسترش داده است و بخش عمده آن را نیز با آب شرب آبیاری می‌کند.

همه این موارد، کمیت و کیفیت آب را در استان قم کاهش داده و تامین آب شرب را به‌ویژه در تابستان برای مناطق روستایی و شهری استان به چالش بزرگی تبدیل کرده است. کاهش شدید دخیره آب در پشت سد 15 خرداد نیز نگرانی‌ها را در این زمینه دوچندان کرده است.

نقش‌آفرینی ویژه کشاورزی ناپایدار در خشکسالی قم

در این میان، کشاورزی ناپایدار نقش ویژه‌ای در تشدید خشکسالی قم دارد. چندی پیش ایرنا، به برداشت بی‌رویه از چاه‌های «مجاز» استان، به‌ویژه آنها که از نوع کشاورزی هستند، اشاره کرد. بهره‌برداران این چاه‌ها، به‌طور غیرمجاز ۱۸۰ میلیون مترمکعب آب را از منابع زیرزمینی برداشت می‌کنند؛ این رقم، بیش از نصف سهمیه قانونی آنهاست.

این در شرایطی است که تعداد چاه‌های غیرمجاز در قم کاهش یافته و مساله همان برداشت بی‌رویه بهره‌برداران مجاز است.

کشت محصولات آب‌بر در استانی که از چالش خشکسالی شدید رنج می‌برد، یکی دیگر از مشکلات موجود است؛ این وضعیت، ضرورت اصلاح الگوی کشت را در قم نشان می‌دهد. 

صدیقه ترابی، معاون سازمان حفاظت محیط زیست، امروز در همین زمینه گفته است، کارگروه سازگاری با کم‌آبی این استان باید در مورد توقف کشت محصولات آب‌بر و جایگزینی محصولات کم‌آب‌بر تصمیم‌گیری کند. به گفته او، این مورد به استان‌ها ابلاغ شده است و می‌تواند به مطالبه عمومی شهروندان تبدیل شود.

فرونشست ۲۷ سانتی‌متری زمین در دشت‌های قم

وضعیت کنونی در استفاده از سفره‌های زیرزمینی، علاوه بر کاهش منابع آب در قم، فرونشست نگران‌کننده زمین را نیز در برخی دشت‌های استان رقم زده است.

اکنون عمق این پدیده در بعضی نقاط استان به حدود ۲۷ سانتی‌متر در سال رسیده. این در حالی است که کارشناسان چهار میلی‌متر فرونشست در یک سال را بحرانی می‌دانند.

پرداخت نشدن حقابه تالاب‌ها و گسترش گردوغبار

خشکسالی قم، علاوه بر چالش تامین آب، روی دیگری هم دارد؛ سدهایی که آورده رودخانه‌های این استان را کاهش داده‌اند، مانع از پرداخت حقابه بیابان‌ها، تالاب‌ها، دشت‌ها و عرصه‌های طبیعی آن هم شده‌اند. این وضعیت می‌تواند به معنای تبدیل آنها به کانون‌های گردوغبار باشد؛ اتفاقی که برای برخی از مناطق قم رخ داده است و بعضی دیگر نیز در معرض خطر قرار دارند. 

این موضوعی است که روز گذشته، شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌ زیست، نیز بر آن تاکید کرد. به گفته او، توسعه ناپایدار و خشکسالی‌ قم به تعمیق کانون‌های گردوغبار در این استان منجر شده و آمار مرگ‌ومیرهای منتسب به گردوغبار را افزایش داده است (تسنیم).

در عین حال، ترابی، معاون سازمان محیط زیست، حقابه تعیین‌شده برای تالاب‌های قم را کافی نمی‌داند. به گفته او، رقم تعریف‌شده سالانه 154 میلیون مترمکعب آب است که نمی‌تواند تالاب‌های استان را نجات دهد؛ تنها ممکن است به کاهش تولید گردوغبار کمک کند.

حرکت سالانه ۱۳ هزار تن گردوغبار به سمت شهر قم

البته، محمدحسین بازگیر، مدیرکل حفاظت محیط زیست قم، مرداد امسال گفته بود تالاب‌ها و مناطق حفاظت‌شده این استان هنوز به کانون تولید گردوغبار تبدیل نشده‌اند. او مناطقی را که اکنون منشاء تولید آلایندگی هستند عرصه‌های طبیعی قم به حساب آورده بود.

به گفته بازگیر، بالغ بر ۱۰۰ هزار هکتار از این مناطق در استان قم به کانون تولید گردوخاک تبدیل شده‌اند و وضعیت ۴۰ هزار هکتار از آنها بحرانی است. به این ترتیب، در مجموع، سالانه بیش از ۱۳ هزار تن گردوغبار روانه شهر قم و برخی مناطق اطراف آن می‌شود.

این مقام مسئول تاکید کرده بود شرایط موجود، قم را به دومین استان کشور در تولید گردوغبار تبدیل کرده و آلودگی هوا را در بسیاری از روزهای سال در این استان رقم زده است (ایسنا).

به گزارش تجارت‌نیوز، داده‌های سازمان‌های رسمی نشان می‌دهد کاهش بارندگی و خشکسالی حدود 98 درصد از مساحت کشور را دربر گرفته است که بیش از 80 درصد آن شدید و بسیار شدید محسوب می‌شود. وضعیت در برخی استان‌ها نگران‌کننده‌تر است که خشکسالی قم نیز در این دسته قرار می‌گیرد. کارشناسان بر لزوم اصلاح الگوی کشت برای تغییر این وضعیت تاکید می‌کنند. 

برای اطلاعات بیشتر مطالعه گزارش سیستان قابل زیست نیست؟ پیشنهاد می‌شود.