دیپلماسی تجاری؛ نیازمند توجه فوری

با این حال رئیس‌جمهور در روزهای پایانی هفته گذشته به عراق سفر کرد؛ کشوری که دومین مقصد کالاهای ایرانی است. در خصوص مشکلات تجارت با همسایگان و عراق با سیدحمید حسینی، فعال اقتصاد و عضو هیات‌مدیره اتاق بازرگانی ایران و عراق گفت‌وگو کردیم. 

سفر رئیس‌جمهور به کشور عراق در روزهای پایانی هفته گذشته انجام شد، در خصوص اهداف اقتصادی این سفر و دستاوردهای آن با توجه به نقش عراق در تجارت با ایران چیست؟
این‌که این سفر از نظر دیپلماسی عمومی خیلی موفق بود، شکی در آن نیست و جهت گسترش روابط سیاسی، فرهنگی و امنیتی سفر فوق‌العاده‌ای بوده،ولی این‌که آیا درزمینه تجارت دستاورد خاصی داشته،فعلا چیزی اعلام نشده است.به نظر می‌رسد دست‌اندرکارانی که در حوزه عراق حضور دارند، دغدغه‌شان بیشتر مسائل دیگر است تا مسائل اقتصادی و تجاری بین دو تا کشور؛ بنابراین مسائل اقتصادی معمولا کمتر در دستور کار قرار می‌گیرد. لازم بود قبل از سفر رئیس‌جمهور، هیأت‌ها و کارشناسانی بروند و مقدمات را فراهم کنند تا موضوعات اقتصادی و تجاری در آن دیده شود.به نظر می‌رسد در این زمینه کم‌کاری شده و جنس افرادی که در رابطه با عراق تصمیم می‌گیرند، کمتر اقتصادی و تجاری است. این گلایه بخش خصوصی هم هست. در این سفر از بخش خصوصی فقط رئیس اتاق ایران همراه رئیس‌جمهور رفتند.
پ این جای گلایه دارد. هرچند فعالان اقتصادی خودشان را به جلسه با رئیس‌جمهور رساندند و برخی موارد را مطرح کردند، ولی پیچیدگی‌ها و سختی‌هایی در کار عراق وجود دارد و مسئولان این کشور به‌سختی تن به امضای توافق‌نامه و قرارداد می‌دهند. فعالان اقتصادی انتظار داشتند در این سفر همراه هیات سیاسی می‌بودند. 
 
جایگاه عراق در تجارت با کشور ما چگونه است؟
عراق دومین بازار صادراتی ایران است. در پنج ماه نخست امسال واردات ایران از عراق حدود ۲۰۰میلیون دلار بوده، در حالی که صادرات ما بیش از چهار میلیارد و۶۰۰میلیون دلار است.روزانه حدود۱۰۰هزار تن کالا به بازار عراق ارسال می‌کنیم که حجم زیادی درحدود۵۰۰۰کامیون۲۰تنی است.درواقع بیش از۱۳میلیون و۱۰۰هزار تن کالا دراین پنج ماه به عراق صادرشده است.حداقل انتظار این بود که در این سفر توافق‌نامه گمرکی بین دو کشور امضا و نهایی می‌شد؛ البته یک بار به‌صورت ناقص امضا شد اما اجرا نشد، هرچند گمرک کشورمان تلاش کرده، ولی طرف عراقی خیلی تمایلی به امضای سند و پذیرفتن تعهد ندارد.
 
ظرفیت صادراتی ما به عراق چقدر است و به چه میزان می‌توانیم آن را افزایش دهیم؟
قرار است حجم تجارت ایران با عراق به ۲۰میلیارد دلار برسد.عراق حدود۷۰ میلیارد دلار کالا وارد می‌کند و حتما سهم ما می‌تواند بیش از این باشد، ولی در سه سال گذشته سهم ما در بازارعراق درحدود۱۰میلیارد دلار باقی ‌مانده، درحالی که سهم امارات، چین و ترکیه افزایش پیدا کرده است. توسعه روابط تجاری باعراق به حضور جدی بخش خصوصی، کار جدی و پیگیری مستمر نیاز دارد.
 
چرا این رقم رشد نکرده است؟
ما نیازمند احیای وزارت بازرگانی هستیم. با توجه به حجم کاری وزارت صمت و گرفتاری‌هایی که وزیر دارد، نمی‌توانیم مسائل تجاری را حل کنیم، مذاکرات تجاری داشته باشیم و برای صادرات بازار ایجاد کنیم.به نظرم مجلس و دولت پزشکیان برای حل مشکلات تجارتی چاره‌ای ندارند جز این‌که وزارت بازرگانی را با نگاه به تجارت خارجی احیا کند، نه با نگاه توزیع کالا و کنترل قیمت. همه کشورها یک وزارتخانه دارند که کارش دیپلماسی تجاری است، ولی ما وزارت بازرگانی را ادغام کردیم؛ در نتیجه توسعه تجارت خارجی با این کار از بین رفت. ما می‌خواهیم تولیدکننده، هم کالا را تولید و هم صادر کند و همه‌کاره باشد که این موضوع درست نیست. با این نگاه عملا بازارهای تجاری کشور را از دست می‌دهیم.
   
الان چندمین شریک تجاری عراق هستیم؟
ایران در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ شریک نخست تجاری عراق بود که با تعلل‌هایی که داشتیم، این جایگاه از دست رفت که بخشی به‌دلیل مشکلات داخلی خود عراق بود و بخشی هم به مشکلات خودمان برمی‌گردد.موضوع تجارت با این کشور را پیگیری نکردیم. عراقی‌ها خونگرم هستند و مسئولان ما باید با مسئولان این کشور در رفت‌وآمد باشند تا مسائل تجاری را حل کنیم. مثلا وزیر صمت ما در یک سال فقط یک سفر یک‌روزه به عراق داشت که با این دست سفر‌های کوتاه مسائل اقتصادی حل نخواهد شد. ما در کشور عراق ظرفیت افزایش پنج میلیارد دلاری در صادرات داریم، اما به‌دلیل مشکلات پیمانکاران با دولت عراق معطل مانده؛ مسئولان ما باید این مسائل را حل کنند؛ زیرا شرکت‌ها برای وصول طلب‌شان با مشکل مواجه هستند. ممکن است با این روند جایگاه خود را در بازار عراق از دست بدهیم و به‌دلیل برخی تعلل‌ها بازار این کشور را واگذار کنیم؛ البته من نگران هستم.

نقش تجارت با همسایگان
سیدحمید حسینی می‌گوید کشورهایی مانند پاکستان، ترکیه و روسیه دارای جمعیت و بازار هستند، اما حجم روابط تجاری ما با این کشورها مناسب نیست. پاکستان حدود ۱۵ میلیارد دلار ظرفیت دارد تا از ایران کالا وارد کند. ترکیه واردات ۳۰۰ میلیاردی دارد که صادرات ما به این کشور حدود چهار میلیارد دلار است و اصلا قابل قبول نیست. روسیه هم بیش از ۲۴۰ میلیارد دلار واردات دارد و ما می‌توانیم سهمی بیشتر از این رقم داشته باشیم؛ به شرطی که مسئولان پای کار بیایند و به‌صورت جدی پیگیر بحث صادرات باشند.انتظار داریم سازمان توسعه تجارت مذاکره کرده و مشکلات تجاری را حل کند که با شرایط کنونی امکان‌پذیر نیست و باید نقش و جایگاه این سازمان ارتقا یابد. درکنار دیپلماسی سیاسی باید بحث دیپلماسی تجاری را پیگیری کنیم.وی افزود: آماری در شهریور منتشر شده که ظرفیت فعال واحدهای تولیدی صنعتی کشورمان ۴۳درصد و موجودی انبار واحدهای تولید ۶۰ درصد است؛ این یک فاجعه است. یعنی ظرفیت‌سازی کردیم و نمی‌توانیم از ظرفیت‌ واحدهای صنعتی کشور به‌دلیل نداشتن بازار استفاده کنیم و تولیدکننده‌ای هم که کالا تولید کرده ۶۰ درصد آن در انبار مانده که بخشی ممکن است به‌دلیل رکود باشد. اعتقاد دارم که به‌راحتی امکان رسیدن به ۱۰۰ میلیارد صادرات را داریم، در حالی که در ۱۰ساله اخیر حدود ۴۵ تا ۵۰ میلیارد دلار مانده است.اکنون باید به‌دنبال بازارهای صادراتی باشیم، اما هیچ برنامه و طرحی برای توسعه صادرات در کشور نداریم، در حالی که باید سیاست‌های تشویقی را احیا کنیم. همه امتیازاتی که برای صادرات داشتیم، لغو شدند؛ بعد انتظار داریم صادرات رونق پیدا کند. سیاست‌های تنبیهی باید کنار گذاشته شود. تجارت با همسایگان در سه سال گذشته رشد داشته است. ما به‌خصوص در ۱۰ سال گذشته سیاست و دیپلماسی تجاری در کشور نداشتیم و باید این به موضوع توجه کرد.