فوتبال و بحران تغییرات اقلیمی/ چرا محبوب‌ترین ورزش جهان تهدیدی برای محیط زیست است؟

فوتبال تنها یک ورزش نیست؛ بلکه برای میلیاردها نفر در سراسر جهان، یک فرهنگ، سبک زندگی و گاه حتی نوعی مذهب به شمار می‌رود. از خیابان‌های پرجنب‌وجوش برزیل گرفته تا استادیوم‌های باشکوه اروپا، هواداران با شور و هیجان به تشویق تیم‌های محبوب خود می‌پردازند.

جام جهانی 2022 قطر به تنهایی 1.5 میلیارد بیننده داشت و سالانه حدود 220 میلیون هوادار در نقاط مختلف جهان مسابقات را از نزدیک تماشا می‌کنند. این ورزش تنها در اروپا 35.3 میلیارد یورو ارزش اقتصادی دارد.

اما فوتبال در پشت این شکوه و عظمت، واقعیتی تلخ و کثیف را پنهان کرده است: تأثیر مخرب بر محیط زیست و تغییرات اقلیمی.

انتشار گازهای گلخانه‌ای در صنعت فوتبال

تحقیقات جدید تحت عنوان «مقابله کثیف» که توسط سازمان‌های علمی و اقلیمی منتشر شده، نشان می‌دهد که صنعت فوتبال سالانه بین 64 تا 66 میلیون تن دی اکسید کربن تولید می‌کند؛ این مقدار انتشار گازهای گلخانه‌ای تقریباً برابر با کل تولید کربن کشور اتریش است.

این گزارش برای نخستین بار انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت‌های فوتبال را به‌طور جامع بررسی کرده و به این نتیجه رسیده که این ورزش به دلیل انتشار گازهای کربنی، به صنعتی آلاینده تبدیل شده است. اما این تمام ماجرا نیست. فوتبال به دلیل گسترش بازی‌های بین‌المللی، حمایت مالی از شرکت‌های آلاینده و ساخت استادیوم‌های پرکربن، به نقطه‌ای بحرانی در بحران زیست‌محیطی جهان رسیده است.

فوتبال و بحران تغییرات اقلیمی: یک بازی کثیف؟

دکتر استوارت پارکینسون، یکی از محققان این گزارش، هشدار می‌دهد: «این تحقیق شواهد قانع‌کننده‌ای ارائه می‌دهد که فوتبال یک آلاینده اصلی است و سهم آن در تغییرات آب و هوایی رو به افزایش است. متأسفانه، تاکنون نشانه‌های کمی از تلاش جدی برای کاهش این تأثیرات مشاهده شده است.»

بر اساس این گزارش، سه منبع اصلی انتشار گازهای گلخانه‌ای در فوتبال شناسایی شده است:

1. حمل‌ونقل هواداران و تیم‌ها: عامل اصلی آلودگی کربنی

بزرگ‌ترین منبع آلودگی زیست‌محیطی در فوتبال مربوط به سفر هواداران و تیم‌هاست. تحقیقات نشان می‌دهد که هر مسابقه داخلی لیگ مردان به‌طور متوسط 1700 تن دی اکسید کربن تولید می‌کند.

• نیمی از این مقدار ناشی از سفر هواداران است که اغلب با خودروهای شخصی انجام می‌شود.
• مسابقات بین‌المللی به دلیل تعداد زیاد پروازهای هواداران، حدود 50 درصد انتشار بیشتری دارند.

وقتی مسابقات بزرگی مانند فینال جام جهانی برگزار می‌شود، انتشار گازهای گلخانه‌ای تا 42 برابر بیشتر از یک بازی داخلی افزایش می‌یابد.

علاوه بر هواداران، خود تیم‌ها نیز سهم قابل‌توجهی در این آلودگی دارند. در سال 2023، بی‌بی‌سی اسپورت گزارش داد که تیم‌های لیگ برتر انگلیس در مدت دو ماه 81 پرواز داخلی کوتاه‌مدت انجام داده‌اند. برخی از این پروازها تنها 27 دقیقه طول کشیده است.

محققان توصیه می‌کنند که گسترش مسابقات بین‌المللی متوقف شود و تمرکز به مسابقات منطقه‌ای و محلی بازگردد.

2. ساخت و ساز استادیوم‌های پرکربن

ساخت استادیوم‌های جدید نیز انتشار گازهای گلخانه‌ای زیادی به همراه دارد. به‌عنوان مثال:

• برای جام جهانی 2022 قطر، هفت استادیوم دائمی جدید ساخته شد که مجموعاً 1.6 میلیون تن دی اکسید کربن تولید کردند.
• برای جام جهانی 2034 که قرار است در عربستان سعودی برگزار شود، ساخت 11 استادیوم جدید برنامه‌ریزی شده است.

Carbon Market Watch هشدار می‌دهد که تأثیر زیست‌محیطی این ساخت‌وسازها «بسیار مخرب خواهد بود.»

3. قراردادهای حمایت مالی آلاینده

یکی دیگر از مشکلات زیست‌محیطی فوتبال به قراردادهای حمایت مالی با شرکت‌های آلاینده مربوط می‌شود.

در آوریل 2024، فیفا قراردادی با شرکت نفتی آرامکو امضا کرد. همچنین بسیاری از باشگاه‌های فوتبال از حمایت مالی شرکت‌های نفت و گاز، خطوط هوایی و خودروسازان بهره می‌برند.

این گزارش نشان می‌دهد که 75 درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای فوتبال ناشی از این قراردادهای تجاری است.

این حمایت‌های مالی به‌طور غیرمستقیم رفتارهای مضر برای محیط زیست را در میان هواداران ترویج می‌دهد؛ از جمله رانندگی با خودروهای پرمصرف و انجام سفرهای هوایی.

جزایر مارشال و پیراهن ناپدیدشونده: پیام هشدارآمیز یک کشور در خطر

در میان این بحران‌ها، جزایر کوچک مارشال در اقیانوس آرام با خطر نابودی کامل به دلیل بالا آمدن سطح دریا مواجه هستند.

این کشور تنها عضو سازمان ملل است که تیم ملی فوتبال به رسمیت شناخته‌شده‌ای ندارد. اما تهدید بزرگ‌تر آن از سوی تغییرات اقلیمی است. با تنها 6 فوت ارتفاع متوسط از سطح دریا، این جزایر در معرض غرق شدن کامل قرار دارند.

برای جلب توجه به این بحران، فدراسیون فوتبال جزایر مارشال با همکاری برند PlayerLayer پیراهنی خاص به نام «2030 بدون خانه» طراحی کرده است که به‌طور نمادین در طول کمپین تبلیغاتی ناپدید می‌شود؛ نمادی از خطر نابودی تدریجی این جزایر.

اقدامات تیم‌ها و بازیکنان برای مقابله با تغییرات اقلیمی

برخی از بازیکنان و تیم‌های فوتبال اقدامات مثبتی برای کاهش اثرات زیست‌محیطی انجام داده‌اند:

• هکتور بلرین، بازیکن اسپانیایی، برای هر پیروزی تیم آرسنال 3000 درخت کاشت.
• پاتریک بامفورد، بازیکن لیدز یونایتد، از ژست جشن خاصی به شکل «رعد و برق» برای جلب توجه به بحران اقلیمی استفاده می‌کند.

برخی باشگاه‌ها نیز پیشتاز پایداری زیست‌محیطی هستند:

• Forest Green Rovers به‌عنوان نخستین باشگاه کربن‌خنثی جهان توسط سازمان ملل تأیید شده است. این باشگاه از انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده می‌کند و حتی زمینی ارگانیک دارد که با ربات چمن‌زنی خورشیدی نگهداری می‌شود.

به نقل از یورونیوز، با توجه به گستردگی فرهنگی و اقتصادی فوتبال، این ورزش می‌تواند نقشی کلیدی در تغییر نگرش جهانی به مسائل زیست‌محیطی ایفا کند. اگر فوتبال بتواند به سمت پایداری زیست‌محیطی حرکت کند، این اقدام می‌تواند الهام‌بخش سایر صنایع و مردم جهان باشد و در نهایت به حفظ آینده‌ای پایدار برای این ورزش و کره زمین کمک کند.

اخبار حوزه محیط‌زیست و تغییرات اقلیمی را در صفحه اقتصاد سبز تجارت‌نیوز بخوانید.