لزوم مشارکت مردم و توسعه اشتغال جایگزین برای حفاظت از منابع طبیعی

باقر قرمزچشمه عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری و مدیر گروه هیدرولوژی و توسعه منابع آب، در گفت و گو با خبرنگار اقتصادی برنا بر اهمیت جلب مشارکت مردم در طرح‌های آبخیزداری تأکید کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث می‌شود پوشش گیاهی در مناطق تخریب شود، وابستگی معیشتی جوامع محلی به منابع طبیعی است. در بسیاری از موارد، مردم به دلیل نیازهای اقتصادی، اقدام به چرای بی‌رویه دام، قطع درختان برای سوخت یا تبدیل مراتع به اراضی کشاورزی می‌کنند. برای حل این مشکل، باید به ایجاد مشاغل جایگزین توجه شود.

وی با اشاره به عوامل انسانی که باعث تشدید مشکلات در این مناطق می‌شوند، تصریح کرد: در بسیاری از این مناطق، پوشش گیاهی اندکی که وجود دارد، به دلایل مختلف در معرض تخریب قرار دارد. از جمله این عوامل می‌توان به بوته‌کنی، چرای بی‌رویه دام، قاچاق چوب، تغییر کاربری اراضی و اجرای طرح‌های عمرانی بی‌برنامه اشاره کرد. این موارد موجب می‌شوند که میزان نفوذپذیری خاک کاهش یابد و سهم روان‌آب افزایش پیدا کند که در نتیجه به ایجاد سیلاب‌های مخرب در پایین‌دست منجر می‌شود.

نقش آبخیزداری در مدیریت روان‌آب و کاهش سیلاب

مدیر گروه هیدرولوژی و توسعه منابع آب پژوهشکده، در ادامه به راهکارهای مدیریت این چالش‌ها اشاره کرد و گفت: آبخیزداری به‌عنوان یک رویکرد علمی و عملی، به ما امکان می‌دهد که این روان‌آب‌های سطحی را مدیریت کنیم و مانع از وقوع سیلاب‌های ویرانگر شویم. هدف اصلی در آبخیزداری، حفظ منابع طبیعی و جلوگیری از کاهش توان اکولوژیکی مناطق است. در این راستا، چندین راهکار برای کنترل روان‌آب در این مناطق در نظر گرفته می‌شود.

قرمز چشمه در تشریح این راهکارها گفت: یکی از مهم‌ترین روش‌ها، افزایش نفوذپذیری خاک از طریق تقویت پوشش گیاهی است. این امر به دو شکل انجام می‌شود؛ اول اینکه از برداشت غیرمجاز پوشش گیاهی جلوگیری شود و دوم اینکه از طریق اجرای طرح‌هایی مانند بوته‌کاری و بذرپاشی، پوشش گیاهی را احیا کنیم. در کنار این اقدامات، اجرای روش‌های مکانیکی نیز ضروری است. به‌عنوان مثال، در برخی از مناطق می‌توان با احداث چاله‌های نفوذ، بخشی از روان‌آب را در همان دامنه‌ها ذخیره کرد تا میزان سیلاب کاهش یابد.

وی در ادامه گفت: در برخی موارد که امکان استقرار پوشش گیاهی در دامنه‌ها به دلیل کمبود خاک یا بارندگی کم وجود ندارد، باید از روش‌های سازه‌ای در بستر رودخانه‌ها استفاده کرد. در این راستا، احداث سنگ‌چین، چوب‌بندهای مشبک، بندهای کوتاه خاکی و سایر سازه‌های کنترل سیلاب، می‌تواند به کاهش شدت جریان کمک کند و از تخریب اراضی پایین‌دست جلوگیری نماید.

قرمز چشمه توضیح داد: فعالیت‌هایی مانند توسعه گردشگری، ایجاد کارگاه‌های صنایع دستی و توسعه کسب‌وکارهای کوچک محلی، می‌تواند نیاز معیشتی مرد را تأمین کند و در عین حال فشار بر منابع طبیعی را کاهش دهد. اگر مردم بدانند که حفظ منابع طبیعی برای آینده آنها مفید است و در این مسیر از حمایت‌های لازم برخوردارند، همکاری بیشتری با طرح‌های آبخیزداری خواهند داشت.

پیامدهای بی‌توجهی به مدیریت آبخیزداری

مدیر گروه هیدرولوژی و توسعه منابع آب پژوهشکده، هشدار داد: عدم مدیریت صحیح روان‌آب در مناطق خشک کوهستانی، می‌تواند خسارات سنگینی به بار آورد.

 وی گفت: در صورتی که این مناطق به‌درستی مدیریت نشوند، میزان روان‌آب و شدت جریان‌های سطحی افزایش یافته و از ظرفیت رودخانه‌ها خارج خواهد شد. این امر باعث می‌شود که آب به مناطق اطراف سرریز کرده و خسارات جبران‌ناپذیری به اراضی کشاورزی، روستاها و زیرساخت‌های شهری وارد کند.

وی تأکید کرد: اجرای اصولی طرح‌های آبخیزداری، نه‌تنها به کاهش سیلاب‌ها و فرسایش خاک کمک می‌کند، بلکه موجب افزایش نفوذ آب در سفره‌های زیرزمینی، حفظ منابع آبی و بهبود شرایط زیست‌محیطی خواهد شد. بنابراین، لازم است که این موضوع به‌عنوان یک اولویت ملی در دستور کار قرار گیرد و با حمایت‌های دولتی و مشارکت مردمی، اقدامات مؤثری در این زمینه انجام شود.

انتهای پیام/