توافق برای رفع تحریم‌ها؛ مهمترین دستور کار سیاست خارجی در 1403
مشکلات معیشتی، تورم و تحریم ها از جمله مهمترین و اصلی‌ترین مسائل اقتصادی کشور هستند که حل بخشی از آنها مربوط به حوزه دیپلماسی و سیاست خارجی است.
درباره مسیر سیاست خارجی و روابط بین‌المللی کشور در سال 1402، ارزیابی آن و مهمترین اولویت‌های عرصه دیپلماسی در سال 1403 با عبدالرضا فرجی‌راد، عضو هیئت علمی گروه ژئوپلیتیک واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی و سفیر پیشین ایران در نروژ و مجارستان گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانیم.
ایکنا ـ مسیر سیاست خارجی دولت سیزدهم را در سالی که گذشت چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بحران غزه در سال 1402، از بزرگترین بحران‌هایی بود که در یکی دو دهه اخیر در خاورمیانه تجربه کردیم. به هرحال نیروهای مقاومت از سوی ایران مورد حمایت قرار می‌گیرند و اسرائیل مدعی است اینها همه از ایران تغذیه می‌شود. طبیعتاً فرصت‌ها و تهدیدهایی در این باره، ایجاد شد؛ یکی از فرصت‌ها این بود که ایران نیز بازوانی در منطقه دارد که به این راحتی نمی‌شود به ایران حمله کرد و منازعات را افزایش داد.
از سوی دیگر تهدیداتی نیز بود که اسرائیل این تهدیدات را به وجود آورده بود و هم تعدادی از نیروهای ایرانی و رهبران نیروی مقاومت در لبنان و سوریه را به شهادت رساندند و حتی برخی از مواقع در داخل ایران این تهدیدات را ایجاد می‌کردند. البته نگرانی بود که درگیری مستقیم بین ایران و اسرائیل ایجاد شود و یا ایران به دلیل کشتار بی‌رحمانه در غزه وارد این درگیری شود که خوشبختانه در این زمینه که بیش از شش ماه می‌گذرد، مدیریت خوبی در سیاست خارجی شد و که موجب شد ایران از جنگ دور بماند.
در داخل نیز برخی ایران را برای درگیری تحریک می‌کردند و در خارج نیز اسرائیل، آمریکا را تحریک می‌کرد تا وارد این درگیری شود اما عراق در کنار ایران بود و نیروهای مقاومت به صورت جدی در عراق با آمریکایی‌ها درگیر شدند. این اصل قضیه بود که به تعبیر من مثبت عمل شد، البته ممکن است مذاکرات پنهانی نیز با واسطه در جریان بوده که ما مطلع نیستیم اما هرچه بود، این مدیریت مثبت بود.
در سال 1402 ارتباط جمهوری اسلامی ایران با عربستان با وساطت چینی‌‌ها انجام شد که از اهمیت خاصی برخوردار بود زیرا عربستان، کشور مهم و تأثیرگذار است و روابط دو کشور تیره بود. با ایجاد این رابطه تنش‌ها بین دو کشور کاهش یافت. این تعامل و ارتباط نه تنها با عربستان بلکه با سایر کشورهای منطقه حوزه خلیج فارس نیز برقرار شد و تنش‌ها کاهش یافت.
البته پس از ارتباط با عربستان سعودی، انتظاراتی در ماه اول ایجاد شده بود که تعامل توسعه وسیعی پیدا می‌کند و در ایران سرمایه‌گذاری انجام می‌شود اما هیچ کدام از این اتفاقات نیفتاد. به نظرم نیاز بود ابتکاراتی رخ دهد که صورت نگرفت اما همین ایجاد رابطه موجب شد تا سعودی‌ها خود را در درگیری‌های باب المندب بین حوثی‌ها، نیروهای متحد اسرائیل، بریتانیا و آمریکا، کنار بکشند. قطعا اگر رابطه ایران و عربستان همینطور متشنج بود و رابطه سیاسی برقرار نبود، سعودی‌ها از این فرصت سوء استفاده کرده و حملات خود را به حوثی‌ها و صنعا تشدید می‌کردند. در این میان پس از برقراری رابطه کشورمان با عربستان سعودی باید گفت‌وگوی جدی با برنامه و در قالب لیست‌بندی انجام می‌شد اما انجام نشد.
سال گذشته شاهد چند نکته منفی در حوزه روابط خارجی بودیم؛ وزیر خارجه روسیه و رئیس‌جمهور چین به منطقه می‌روند و همه کشورها جمع می‌شوند و بیانیه‌هایی صادر می‌شود که به ضرر تمامیت ارضی ایران در قضیه جزایر سه‌گانه ایرانی و … است. اکنون نیز بعد از این بیانیه‌ها جمهوری اسلامی ایران کار جدی نکرد. ما باید مذاکرات پنهانی داشته باشیم و سعی کنیم اینگونه گفت‌وگوها را ادامه دهیم تا به توافقی برسیم.
توافق این نیست که ذره‌ای از خاک ایران به کسی داده شود اما باید در گفت‌وگوها گفته شود که هیچ تحرکی از سوی طرف ایرانی درباره جزایر مشاهده نخواهند کرد به جز اینکه روابط تیره و منطقه متشنج شود. اگر ما با سعودی‌ها وارد چنین گفت‌وگوهایی شویم، می‌تواند مؤثر باشد البته پیش از این گفت‌وگوها باید اعتمادسازی بیشتری بین ایران و عربستان سعودی صورت گیرد تا در قبال آن اعتمادسازی این گفت‌وگوها انجام شود.
توافق نانوشته‌ای با ایالات متحده در سال1402 درباره آزادسازی بخشی از پول ایران (6 میلیارد دلار) و فروش نفت بیشتر ایران، داشتیم و امید بود که آرامش به منطقه برگردد که مسئله غزه همه اینها را تحت تأثیر قرار داد. اما در سال 1403 به طور جدی باید این مسئله را پیگیری کنیم. فکر نمی‌کنم نظام جمهوری اسلامی چیزی واجب‌تر از این مسئله در سیاست خارجی خود داشته باشد تا در سال 1403 به نحوی این تحریم‌ها برداشته شود چراکه کمر کشور را این تحریم‌ها می‌شکند.
در سال جدید کمبود بودجه، رکود و تورم وجود دارد و باید امیدی ایجاد شود. با توجه به اینکه انتهای سال 1403 رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری در کشور آغاز می‌شود و قطعا افرادی که می‌خواهند رقابت کنند تا حدودی مشخص می‌شوند.
ایکنا ـ در سالی که گذشت شاهد حملات موشکی ایران به مقر جاسوسی رژیم صهیونیستی (موساد) در اربیل عراق و مقر جیش‌الظلم در پاکستان بودیم که بازخوردهایی در داخل و خارج از کشور داشت، در این باره بگویید.
دو اتفاق مهم در سال 1402 یکی در عراق و دیگری در پاکستان داشتیم که اصلا انتظار نمی‌رفت با پاکستان چنین اتفاقی رخ دهد و دو طرف علیه خاک یکدیگر تعرضی داشته باشند. اتفاقی در کرمان افتاد و عده‌ای شهید شدند. ایران با تصور اینکه پایگاه تروریست‌ها در پاکستان است، آن منطقه را موشک‌باران کردند و پاکستانی‌ها نیز واکنش نشان دادند که در نهایت در مدیریت قضیه خوب عمل شد، هرچند در داخل انتقادات جدی وجود داشت که چرا این اتفاق افتاده است. هرچند اکنون تنش‌ها کاهش یافته است اما هنوز آن اعتماد قبلی با پاکستان وجود ندارد. باید رفت و آمدها انجام شده و نخست‌وزیر جدید پاکستان دعوت شود.
در کردستان عراق نیز چنین اتفاقی افتاد که با عکس‌العمل تند بغداد روبرو شدیم. برای ما که سالیان طولانی با اقلیم کردستان روابط صمیمی داشتیم در دو سه سال اخیر این روابط تیره و تار شده است و این حمله موشکی نیز موجب شد تا این روابط بیشتر تیره شود. باید در 1403 راهی پیدا کرد تا روابط‌مان با اقلیم بهبود بیابد و حتی تلاش کنیم تا این روابط به سطح گذشته برسد این برای ما مهم است.
ارتباط ایران با طالبان در سالی که گذشت مثل سال 1401، در جریان بود. رفت و آمدهایی شده است اما تلاش‌ها درباره حق‌آبه ایران زیاد جواب نداد. عکس‌های هوایی نیز نشان می‌دهد که طالبان آب را به بیایان‌ها و شوره‌زارها رها می‌کند و می‌خواهد بر سر آب، معامله کند. این حکایت می‌کند که در واقع رفتارهای دوستانه دولت ایران، جواب مثبت نداده، هرچند ما در مرزها شاهد آرامش نسبی نسبت به سال 1401 بودیم. البته طالبان به دلایل مختلف مسئله تنش‌زا را در مرزها ایجاد می‌کرد، دفعات گذشته نیز همین بود و ایران تعقل می‌کرد و در سال 1402 نیز مشکلات مرزی به حداقل رسید.
ایکنا ـ درباره تنش و درگیری در مرزهای شمالی ایران و بحران قفقاز بفرمایید.
در شمال و قفقاز درگیری‌هایی بود که جای نگرانی بود. آذربایجان یکبار دیگر حمله کرد و قره باغ را گرفت اما ایران سعی کرد تا در این رابطه سکوت کند. مقاومتی درباره دالان زنگزور از سوی ایران صورت گرفت که این مقاومت مثبت بود. ترکیه و آذربایجان ـ البته اسرائیل نیز پشت این جریان بود ـ این دالان را ایجاد می‌خواهند کنند و نگرانی به وجود آمده بود اما احساس می‌شود این تنش‌ها کاهش یافته اما کاملا دفع نشده است.
اعتقاد دارم دیپلماسی ما هنوز در قفقاز، گرجستان، ارمنستان و آذربایجان جای کار دارد. متأسفانه سفارت آذربایجان در پی مسئله‌ای در سال 1402 تخلیه و تعطیل شد و سفیر بازگشت و تبلیغات متعددی علیه ایران شد اما مدیریت خوبی در داخل شد و اجازه ندادند علی رغم تمام تهدید‌های آقای علی‌اف، این بحران تشدید پیدا کند.
ایکنا ـ آیا از فرصت روابط با ترکیه با وجود تحریم‌ها و شرایط سخت اقتصادی، به صورت هدف‌گذار منتفع شده‌ایم؟
به نظرم با توجه به ظرفیت بالای ترکیه و در تحریم بودن کشورمان، خوب کار نکردیم. از ایران سالی بیش از دو میلیون نفر به عنوان توریسم و گردشگر به کشور ترکیه سفر می‌کنند که ثروت خوبی را برای ترکیه فراهم می‌کنند، باید کارها و اقداماتی انجام می‌شد تا بتوان از این تعاملات و روابط بخشی از مشکلات شمال غربی ایران یا کل ایران حل شود. انتظار می‌رود در سال 1403 با حجم بالای همکاری بین ایران و ترکیه اقدامات مثمرثمرتری صورت گیرد.
ایکنا ـ با توجه به تداوم جنگ اوکراین، ادامه رابطه ایران و روسیه و تأثیر آن در رابطه با غرب چگونه ارزیابی می‌کنید؟
طبیعتا رابطه ایران و روسیه متقابل بود که از اول جنگ اوکراین به هم نزدیک‌تر شدند. غرب مدعی است که ایران به روسیه سلاح می‌دهد، همین موجب شد که در واقع غربی‌ها انتقادات متعددی علیه ایران مطرح کنند اما باید دید با ادامه جنگ وضعیت ایران و روسیه و غرب به کجا کشیده می‌شود.
در آسیای مرکزی تحول خاصی را شاهد نبودیم. لازم است جمهوری اسلامی ایران درباره تعامل با اروپا در سال 1403 طی برنامه‌ریزی استراتژیک با نماینده ویژه اروپا مذاکرات هسته‌ای را آغاز کند و سعی شود گفت‌وگوهای دو جانبه‌ای داشته باشیم.
ایکنا ـ سیاست خارجی کشورمان در سال جدید در صورت استمرار تحولات غزه و پیروزی احتمالی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، باید چه راهبردها و برنامه‌هایی را در دستور کار قرار دهد؟
باید تلاش کنیم آتش بس در غزه به صورت دائم ایجاد شود و با همکاری کشورهای منطقه به صورت مستقیم یا غیر مستقیم با آمریکا و اروپا ارتباط داشته باشیم. اگر این آتش‌بس هرچه زودتر انجام شود، معتقدم بنیامین نتانیاهو حکومتش تضعیف می‌شود و از بین می‌رود. زیرا نتانیاهو منتظر برگشت ترامپ به ریاست جمهوری آمریکا است. بنابراین آتش بس سریع در غزه حائز اهمیت است.
درباره مسئله حضور ترامپ در قدرت باید گفت تجربه‌ای در گذشته درباره ریاست جمهوری ترامپ داشتیم و اگر نتوانیم به توافقاتی با بایدن برسیم و ترامپ بر سرکار بیاید حتما در صادرات نفت و پتروشیمی و … تأثیر می‌گذارد. پس با توجه به مشکلاتی که در زمینه اقتصادی در کشور برای سال 1403 پیش‌بینی شده است انتخاب ترامپ، مشکلات جدی برای کشور به وجود می‌آورد. لذا سرعت دادن به مذاکرات با واسطه و بی‌واسطه با آمریکا و استمرار توافق نانوشته‌ای که شروع شده بود و قرار بود ادامه پیدا کند باید به سرعت ادامه پیدا کند. گفت‌وگوها و توافقاتی شد که امید است تنش بین ایران و آمریکا کاهش بیابد.
البته بایدن با سخنرانی طولانی در کنگره و مصاحبه‌ای که با شبکه تلویزیونی در سال گذشته انجام داده بود، زیرکی و توانمندی خود را نشان داد. بایدن چیزهایی را در آستین پنهان کرده که در موقع خاص آن را بیرون می‌آورد و عرضه می‌کند بنابراین این دو کار باید در منطقه انجام شود تا مقداری نگرانی‌های ما کاهش پیدا کند.
ایکنا ـ در سال جدید، سیاست خارجی چگونه می‌تواند به دولت در زمینه مسائل اقتصادی از طریق دیپلماسی اقتصادی کمک کند؟
همانطور که وزیر خارجه به آن تصریح کردند جنگ اوکراین بر روی مذاکرات اثر گذاشت. این اتفاق نباید می‌افتاد و باید از فرصت‌ها استفاده می‌کردیم لذا اولین کار رسیدن به توافقات برای برداشتن تحریم‌ها در سال 1403 است. باید با سیستم بانکی دنیا کار کرده و از سوییفت استفاده کنیم. همچنین صادرات و واردات باید آزاد شود و اگر چنین تحولاتی صورت گیرد، امیدها بر می‌گردد.
مشکل اصلی کشور، اقتصاد، معیشت، تورم، فقر، رکود، بیکاری، مهاجرت و .. است که بخش عمده آن مربوط به تحریم‌ها و ناامیدی است. ناامیدی به زخم بزرگی در دل هر ایرانی تبدیل شده که خیلی بد است لذا اولین کاری که باید کرد این است که گفت‌وگوها به نتیجه برسد تا شاهد اثرگذاری آن بر روی سایر مسائل باشیم.
انتهای پیام
