نقشه تجاری ایران و پاکستان؛ دو همسایه ای که در تجارت غریبه بودند

به گزارش خبرنگار مهر، ایران با ۱۵ کشور مرزهای زمینی و دریایی دارد که شامل پاکستان، افغانستان، ترکمنستان، روسیه، قزاقستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه، عراق، کویت، عربستان، قطر، بحرین، امارات عربی متحده و عمان می‌شود. با توجه به سفر رئیس جمهوری ایران به کشور پاکستان، در گزارش پیش رو به وضعیت اقتصاد و تجارت همسایه شرقی ایران یعنی پاکستان با بیش از ۲۴۰ میلیون نفر جمعیت پرداخته‌ایم.

دو کشور نزدیک به ۹۱۰ کیلومتر مرز مشترک زمینی دارند که این جدا از مرز آبی و مسیر هوایی است. گوادر تا چابهار مسیری نزدیک به ۲۰۰ کیلومتری دارند که مسیر نزدیکی است و دو کشور می‌توانند ارتباط تجاری مناسبی داشته باشند اما حجم روابط تجاری در بهترین حالت به ۲.۵ میلیارد دلار در سال رسیده است که به هیچ وجه مطلوب نیست.

اقتصاد پاکستان

پاکستان پس از چند مرحله بررسی و تجدید نظر در مورد ساختار اقتصادی خود، در حال حاضر ‏دارای اقتصادی مختلط است‎ ‎که در آن شرکت‌های دولتی بخش بزرگی از تولید ناخالص داخلی ‏را تشکیل می‌دهند.‬ اقتصاد پاکستان که در زمان استقلال این کشور عمدتاً کشاورزی بود، امروزه بسیار متنوع شده ‏است. ‬البته که همچنان نزدیک یک‌چهارم تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد و نزدیک به ۴۰ درصد نیروی کار در کشاورزی یا بخش‌های مرتبط شاغلند.‬ اما‬ ‬از نظر ساختار اقتصادی، پاکستان بیشتر به کشورهای با درآمد ‏متوسط شرق و جنوب شرقی آسیا‎ ‎شباهت دارد تا کشورهای فقیرتر شبه قاره هند‎. ‎عملکرد ‏اقتصادی این کشور با بسیاری از دیگر کشورهای در حال توسعه سازگارتر است. ‎

بر اساس آمار بانک جهانی (WB) در سال ۲۰۲۲ تولید ناخالص داخلی پاکستان ۳۷۵ میلیارد دلار بوده که رشد ۶.۱ درصدی را نسبت به سال ۲۰۲۱ داشته است. همچنین بر اساس اطلاعات مؤسسه آمار پاکستان، نرخ تورم کلی این کشور ۳۷.۰۷ درصد ثبت شده است.

تجارت ایران و پاکستان

به اعتقاد کارشناسان، پاکستان به گاز، به صنعت پتروشیمی، محصولات ساختمانی، رنگ، انواع و اقسام میوه‌جاتی که ایران دارد مثل سیب و انگور احتیاج دارد که پاکستان واردکننده آن است. در مقابل پاکستان صادرکننده برنج است. کاغذ و محصولاتی از این دست دارد، کنجد از پاکستان به ایران صادر می‌شود، میوه‌هایی مختلف مثل انبه از پاکستان می‌آید. بنابراین دو کشور اقتصاد مکمل و جمعیت بسیار زیادی هم دارند اما تاکنون به دلایل زیادی از جمله قوانین پیچیده گمرکی دو کشور، مشکلات تحریمی و… سطح روابط دو کشور به حد مطلوب نرسیده است.

بر این اساس هم بررسی وضعیت تجارت ایران و پاکستان در سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که صادرات ایران به پاکستان از نظر ارزش روند صعودی داشته، به‌گونه‌ای که از ۱.۲ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۷ به ۲.۰۷ میلیارد دلار در پایان سال ۱۴۰۲ رسیده است. سهم صادرات ایران به پاکستان در سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۲ روند ثابتی داشته؛ بیشترین سهم با ۴.۱ درصد برای سال ۱۴۰۲ و کمترین سهم با ۲.۶ درصد برای سال ۱۴۰۰ بوده است.

همچنین در این بازه زمانی واردات ایران از پاکستان از نظر ارزش روند صعودی داشته، به‌گونه‌ای که از ۳۴۱ میلیون دلار در سال ۱۳۹۷ به ۶۷۳.۹ میلیون دلار در پایان سال ۱۴۰۲ رسیده است. سهم واردات ایران از پاکستان در سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱ تقریباً ثابت و برابر یک درصد بوده است. بیشترین سهم با ۱.۷ درصد برای سال ۱۴۰۱ و کمترین سهم با نیم درصد برای سال ۱۳۹۹ بوده است. این رقم در سال ۱۴۰۲ سهمی نزدیک به یک درصدی از کل واردات ایران بود.

علت عمده کاهش واردات ایران از پاکستان، افزایش تولید برنج در کشور و عدم نیاز به واردات این محصول مانند سال‌های قبل از کشورهایی نظیر پاکستان و هند بوده است.

در جدول زیر وضعیت تجارت دو کشور از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۲ آمده است.

همچنین تراز تجاری ایران با پاکستان به لحاظ ارزشی طی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۱ همواره به نفع ایران بوده، اما طی دو سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ واردات ایران از پاکستان از سرعت رشد به مراتب بالاتری در مقایسه با صادرات ایران به پاکستان داشته و سهم برنج نیز از کل ارزش صادرات ایران از این کشور بیش از ۸۵ درصد بوده است.

در این بین رئیس‌جمهوری ایران دیروز پس از دیدار و گفت‌وگو با شهباز شریف نخست‌وزیر پاکستان و بعد از آئین امضای اسناد همکاری بین مسؤولان دو کشور، اعلام کرد که «سطح روابط تجاری قابل قبول نیست و این روابط در گام اول به ۱۰ میلیارد دلار برسد. ما مرز را بین دو کشور یک فرصت می‌دانیم و این فرصت می‌تواند در جهت رفاه دو کشور به کار گرفته شود.»

با توجه به روند صعودی تجارت دو کشور به نظر می‌رسد با شناسایی ظرفیت‌های خالی پاکستان و بازاریابی دقیق بتوان هدف تجارت ۱۰ میلیارد دلاری را محقق کرد.

قراردادهای تجاری دوطرف

با توجه به اهمیت قراردادها و معاهدات بین المللی، طی سال‌های اخیر دو کشور تلاش‌هایی برای توسعه مناسبات تجاری داشتند اما هنوز به نتیجه نهایی نرسیده است؛ برای مثال در سال ۱۳۸۲ ایران و پاکستان یک موافقت‌نامه تعرفه ترجیحی منعقد کردند، اما از سال ۱۳۹۷ واردات بیش از ۲۰۰۰ قلم کالا ممنوع شد و بسیاری از کالاهای موجود در توافق نامه تعرفه ترجیحی ایران و پاکستان نیز در این فهرست قرار گرفتند. محمدصادق قنادزاده، معاون ارتقای کسب و کارهای بین‌المللی سازمان توسعه تجارت در این رابطه به مهر گفته بود: در حال حاضر موافقتنامه تجارت ترجیحی با پاکستان احیا شده و سند پایه تجارت آزاد با پاکستان نیز سال‌ها قبل نهایی شده بود منتهی روی فهرست کالاها باید به جمع بندی برسیم که در این راستا مذاکرات با پاکستان شروع شده و قرار است در کارگروه‌های مشترکی بررسی‌های لازم را در خصوص فهرست کالاها انجام دهیم.

همچنین سال گذشته سند برنامه راهبردی همکاری‌های تجاری پنج ساله بین دو کشور برای سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۸ امضا شد؛ بر اساس این سند، روابط تجاری ایران و پاکستان می‌تواند تا ۵ میلیارد دلار افزایش یابد.

چندی پیش نیز رؤسای گمرکات ایران و پاکستان با هدف تسهیل و توسعه تجارت در اسلام‌آباد مذاکره و در ۱۵ بند برای رفع موانع گمرکی توافق کردند. که با عملیاتی شدن آن مبادلات تجاری میان دو کشور افزایش می‌یابد. عملیاتی کردن تبادل الکترونیکی داده‌ها و اطلاعات با تشکیل تیم اجرایی از سوی دو طرف، ارائه تسهیلات گمرکی برای تسهیل تهاتر کالایی در منطقه آزاد چابهار و امکان تردد کامیون‌های ایرانی به عمق سرزمینی پاکستان از جمله توافقات بین ایران و پاکستان بود.

احداث ترمینال ریمدان

نکته دیگر آنکه ایران و پاکستان این ظرفیت را دارند که به واسطه حمل و نقل ارزان زمینی و هم به واسطه راه‌آهن آی. تی. آی (اسلام‌آباد-تهران-استامبول) از ظرفیت‌های این حوزه برای ارتقای روابط تجاری و اقتصادی خود استفاده کنند. این زیرساخت فراهم است و دو کشور می‌توانند به این واسطه شاهد تحول بزرگ در حوزه اقتصاد و تجارت باشند.

همچنین به زعم کارشناسان پاکستانی، مساله مهم دیگر در روابط ایران و پاکستان، کانال ارتباطی و ترابری گوادر به چابهار است که باید در اولویت‌های دو کشور جای گیرد.

از سویی دیگر نیز با توجه به تمایل دو کشور برای حمل و نقل کالا به صورت زمین، برنامه ریزی شده که با احداث ترمینال ریمدان در مرز ایران و پاکستان، تعداد کامیون‌های حمل و نقل کالا بین دو کشور به هزار دستگاه برسد.

بر این اساس، اقتصاد ایران و پاکستان در حوزه تجارت خارجی مکمل یکدیگرند بنابراین پاکستان می‌تواند نقش مهم و اساسی در پیاده‌سازی نقشه ارزی و تجاری کشور داشته باشد. در واقع توسعه تجارت خارجی با پاکستان می‌تواند به ایران برای خنثی‌سازی تحریم‌ها کمک شایانی کند. این موضوع در ارتباط با پاکستان نیز از طریق کمک ایران به تأمین امنیت انرژی این کشور برای پیگیری برنامه‌های توسعه اقتصادی مطرح است.

خبرگزاری مهر در گزارش دیگری به موضوع انتقال گاز ایران به پاکستان پرداخته است. برای مطالعه جزئیات این گزارش اینجا را کلیک کنید.