آتش مافیا به جان دانه‌های روغنی

با این حال میزان وابستگی به واردات روغن در سال‌های اخیر کاهش نیافته به طوری که آمارها نشان دهنده وابستگی‌ ۹۰ درصدی کشور در حوزه روغن و دانه‌های روغنی است که سالانه بین چهار تا پنج میلیارد دلار درآمد نفتی کشور را به خود اختصاص می‌دهد، به گفته مسئولان وقت وزارت جهاد کشاورزی بیشترین تمرکز در این زمینه روی محصول کلزا بود؛ با این استدلال که این دانه در پاییز کشت می‌شود و از نزولات جوی استفاده می‌کند، پس به حل بحران کم‌آبی کشور نیز کمک می‌شود.اما گزارش‌ها حاکی است در سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰این طرح فقط ۱۰درصد رشد داشت و از ۶درصد درسال۱۳۹۴به ۱۶درصد خودکفایی در سال ۱۴۰۰ رسیده بود، از طرف دیگر در سال گذشته میزان خوداتکایی با ۶ درصد کاهش به ۱۰ درصد رسید و گزارش‌ها حاکی است در سال جاری این میزان به کمتر از ۱۰ درصد نیز خواهد رسید. از طرف دیگر باید به این نکته اشاره کرد که توســعه دانه‌های روغنی می‌تواند در داخل کشــور توسط تعاونی‌های تولیدی بخش کشاورزی صورت گیرد ولی متاسفانه بــه این امر مهم کمتر توجه شــده است.در حال حاضر ظرفیت‌سازی صورت گرفته در بخش صنعت روغن‌کشی نیازمند حدود ســه میلیون تن دانه روغنی است و ظرفیت داخلی برای تولید این محصول در کشور حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ تن است.این یعنی یک پنجم نیاز به مصرف روغن را می‌توانیم در داخل کشــور تولید کنیــم. با این حال محدودیت فراوانی به لحاظ تولید دانه روغنی در کشــور وجود دارد و تاکنون کار جدی‌ای صورت نگرفته اســت.امسال در کشور حدود ۱۱۰ هزار تن دانه کلزا برداشت می‌شود که اگر این عدد برای استحصال در عدد ۳۷ ضرب شود، نهایتا حدود ۴۱ هزار تن روغن خام تولید خواهد شد. این در حالی است که نیاز کشور سالانه بین یک میلیون و ۵۰۰ هزار تا یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن روغن است.میزان تولید دانه سویا ۴۰ هزار تن و سایر دانه‌های روغنی ۱۰ هزار تن و در مجموع ۱۶۰ هزار تن بوده است.اولویت در واردات دانه‌های روغنی با دانه سویاست و حدود ۹۸ درصد واردات دانه‌های روغنی به این محصول اختصاص دارد. دانه‌های روغنی آفتابگردان، کلزا و ذرت از اولویت‌های بعدی در حوزه واردات هستند. باقی نیاز بازار هم از طریق واردات روغن خام تأمین می‌شود.
   
خشکسالی و تغییرات آب و هوایی
ایران در نوار خشک دنیا قرار دارد و کشاورزی ایران طبق نظریه فائو با ریسک مواجه است؛ به طوری که ۳۶ مخاطره در بخش کشاورزی ایران وجود دارد. با توجه به آب‌بر بودن برخی از دانه‌های روغنی همچون سویا و ذرت، امکان تولید گسترده آن در کشور مهیا نیست و فقط به صورت اساسی می‌توان به کشت کلزا پرداخت و در محصولات دیگر مثل آفتابگردان و کاملینا فقط به چندین هکتار اکتفا کرد. 
   
مافیای واردات روغن
چند سال است وزارت جهاد کشاورزی با تدوین برنامه‌های خود‌کفایی برای دانه‌های روغنی هیچ پیشرفتی در کاهش وابستگی در این مدت نداشته است و برخی مسئولان نیز بارها اعلام کرده‌اند دست‌های پنهانی وجود دارد که مانع تحقق برنامه‌های خودکفایی یا افزایش خود اتکایی روغن در داخل می‌شود.در کنار تمام موانع اقتصادی، ‌حضور و نفوذ دست‌های پشت‌پرده و مافیای این بخش باعث شده خودکفایی محقق نشود و همچنان وابسته باشیم.برخی از کارشناسان کشاورزی معتقدند مافیای واردات با قیمت‌‌گذاری پایین محصولات استراتژیک در حوزه دانه‌های روغنی اقداماتی انجام می‌دهند تا کشت آن محصول برای کشاورز صرفه اقتصادی نداشته باشد. از آنجا که این محصول دلار ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی حاصل از درآمدهای نفتی را دریافت می‌کند برای وارد‌کننده صرفه زیادی خواهد داشت. همین موضوع باعث شده واردات به صرفه‌تر از تولید داخل باشد و بی‌توجهی به این وضعیت وابستگی به این بخش را افزایش می دهد. دولت سال‌های متمادی برای واردات روغن ارز دولتی ۴۲۰۰ تومانی پرداخت‌ و به اذعان کارشناسان، محصولاتی که ارز دولتی دریافت می‌کردند، تقاضا برای واردات‌شان هم بیشتر می‌شد. واردات‌ بیشتر انحصاری و دست چند فرد بود. روغن و نهاده هم جزو اقلام وارداتی و به طور انحصاری است؛ به طوری که در دولت دوازدهم چند مسئول ارشد وزارت جهاد کشاورزی پرونده فساد در حوزه واردات داشتند.
   
واردات روغن خام به جای دانه‌های روغنی
ایران ششمین کشور واردکننده روغن خوراکی دنیاست، به طوری که درسال‌های اخیر واردات روغن خام نسبت به واردات دانه‌های روغنی بالا بوده، این درحالی که اگر میزان واردات دانه‌های روغنی بالاتر ‌بود علاوه بر اشتغالزایی شاهد استفاده از ظرفیت کامل کارخانجات روغن‌کشی در کشور می‌بودیم؛ کارخانجاتی که در حال حاضر نیمه تعطیل هستند.ظرفیت تولید روغن در کارخانه‌های روغن‌کشی و فرآوری روغن ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تن است، در حالی که نیازسالانه یک میلیون و ۵۰۰هزارتن است به همین دلیل بیشتر کارخانه‌ها با ظرفیت پایین تولید می‌کنند.بنابراین افزایش تولید دانه‌های روغنی و واردات دانه‌های روغنی به جای روغن خام می‌تواند ظرفیت خالی مانده کارخانه‌ها را پوشش دهد و حتی در برنامه‌ای بلند مدت، ایران توانایی صادرات روغن را خواهد داشت.ظرفیت روغن‌کشی در کشور ۱.۸میلیون تن است که ۳۰۰هزار تن آن مربوط به دانه‌های داخلی نظیر کلزا و کنجد و ۱.۵ میلیون تن دیگر برای دانه سویای وارداتی است.ناتوانی دولت‌ها در اجرای طرح الگوی کشت از دیگر موانعی است که بر سر راه خودکفایی روغن وجود داشته است با این حال دولت سیزدهم به تازگی از اجرای الگوی کشت رونمایی کرد که نقطه عطفی در تولید محصولات کشاورزی و حمایت از کشاورزان محسوب می‌شود.