یارانه ناعادلانه هوایی

از‌طرف دیگر مرکز آمار نیز به‌صراحت اعلام کرده که هزینه سفر هوایی فقط در سبد هزینه حدود ۰.۰۶درصد از خانوارهای ایرانی است. کارشناسان بر‌ این باورند در شرایطی که دولت با ناترازی سوخت همراه است می‌تواند با واقعی‌سازی قیمت سوخت هواپیما بخشی از ناترازی این بخش را جبران کند. 

دولت در لایحه بودجه ۱۴۰۴تصمیم گرفته است که قیمت بنزین هواپیما را افزایش دهد. براساس لایحه بودجه ۱۴۰۴، قیمت فروش سوخت هوایی معادل ۳۰ درصد نرخ خرید سوخت از پالایشگاه‌ها خواهد شد. این افزایش قیمت، نگرانی‌هایی را در مورد افزایش هزینه‌های سفر هوایی برای مسافران ایجاد کرده است.دولت برای جبران بخشی از کسری بودجه و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، تصمیم به افزایش قیمت بنزین هواپیماگرفت.این تصمیم با‌هدف کاهش یارانه‌های پنهان وجلوگیری از سوءاستفاده برخی شرکت‌های هواپیمایی از این یارانه‌ها اتخاذ شده است. 
اما نکته مورد توجه آنجاست که افزایش قیمت بنزین به طور مستقیم بر هزینه‌های شرکت‌های هواپیمایی تأثیر گذاشته و در نهایت به افزایش قیمت بلیت هواپیما منجر خواهد شد. با افزایش قیمت بلیت، بسیاری از مسافران ممکن است از سفرهای هوایی صرف‌نظر کنند و به‌دنبال گزینه‌های جایگزین مانند سفر با اتوبوس یا قطار باشند.همچنین شرکت‌های هواپیمایی قطع به‌یقین با افزایش قابل‌توجه هزینه‌های سوخت مواجه خواهند شد.با‌توجه به افزایش قیمت بنزین هواپیما،آینده صنعت هوایی باابهاماتی همراه است. این افزایش قیمت می‌تواند به کاهش تقاضا برای سفرهای هوایی و در‌نتیجه کاهش درآمدهای این صنعت منجر شود.این مناقشه تاکنون بین دولت وایرلاین‌ها وجودداشت‌که چراباتوجه به دریافت سوخت یارانه‌ای،ایرلاین‌هااقدام به افزایش و گران‌کردن سوخت خود می‌کنند؟ لازم‌به‌ذکر است اگر قیمت بنزین هواپیما افزایش داشته باشد، بلیت هواپیما گران‌تر هم خواهد شد. 
 
یارانه به سه دهک بالا
محمد‌صادق کریمی، رئیس امور انرژی سازمان برنامه‌و‌بودجه می‌گوید: بررسی اطلاعات درآمد هزینه خانوار نشان می‌دهد ۸۵ درصد هزینه که بابت بلیت هواپیما و سفر هوایی پرداخت شده مربوط به سه دهک بالا و پردرآمد جامعه بوده است. براساس آمار سازمان برنامه‌و‌بودجه، دولت فراورده‌های نفتی را از پالایشگاه‌ها به‌قیمت صادراتی خریداری می‌کند؛ قیمت صادراتی فرآورده‌های نفتی در‌حال حاضر حدود ۲۵ تا ۳۰ هزار‌تومان است که قیمت نفت خام هم در‌آن لحاظ شده، بنابراین قیمت هر لیتر سوخت هواپیما حدود ۲۵ هزار تومان تمام می‌شود. بر‌همین‌اساس، اگر مصرف سوخت هواپیماها را چهار یا ۵.۴میلیون‌لیتر در روز در نظر بگیریم، به‌صورت سالانه،حدود ۴۰هزارمیلیارد تومان ارزش یارانه فروش سوخت به شرکت‌های هواپیمایی است. 
نکته بغرنج این مسأله آنجاست که هر‌ساله میزان تخصیص سوخت یارانه به هواپیماها در‌سال جاری افزایش می‌یابد، به‌طوری که به‌گفته کرامت ویس کرمی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی طی سال‌های ۱۴۰۱ و۱۴۰۲ روزانه چهار‌میلیون لیتر سوخت به هواپیماها اختصاص داده شده است. وی در‌این‌باره گفت: «در سال ۱۴۰۱ حدود یک میلیارد و ۴۶۷ میلیون لیتر سوخت به ۱۹۸ هزار فروند هواپیما و در سال گذشته نیز یک میلیارد و ۴۶۳ میلیون لیتر سوخت به ۲۰۱ هزار فروند هواپیما تخصیص یافته است؛ همچنین تا پایان نیمه نخست سال جاری نیز روزانه بیش از چهار میلیون و ۹۰۰ هزار لیتر سوخت به هواپیماها داده شده است. 
ویس کرمی اضافه کرد:«درسال ۱۴۰۱حدود یک میلیارد و۳۶۱میلیون لیترسوخت هوایی(۸۶ درصد)با نرخ ۶۰۰ تومانی (یارانه‌ای) و ۱۰۷ میلیون لیتر نیز به هواپیما‌های باری و ایرلاین‌های خارجی با نرخ آزاد عرضه کردیم که معادل ۱۴درصد سوخت عرضه شده است.» 
مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی اظهار کرد: «در سال ۱۴۰۲ نیز یک میلیارد و ۳۲۶میلیون لیتر سوخت یارانه‌ای برای ایرلاین‌های ایرانی اختصاص داده شده که معادل ۹۱درصد سوخت تحویل داده شده است؛ از طرف دیگر ۹ درصد سوخت دیگر نیز با نرخ آزاد به ایرلاین‌های خارجی و باری تخصیص یافته است.» 
نکته جالب این‌که که هواپیماهای باری که نقش مهمی در صادرات و واردات کالاها و همچنین تجارت خارجی کشور دارند سوخت را به نرخ آزاد خریداری می‌کنند و به‌همین‌دلیل صنعت حمل‌ونقل هوایی تجاری کشور دچار بحران شده و بسیاری از هواپیماهای باری زمینگیر شده‌اند. اگر یارانه‌ای از سوی دولت داده می‌شود، درواقع به مردم داده شده نه به شرکت‌های هواپیمایی‌؛ چون شرکت هواپیمایی برای این‌که سرپا باشد باید درآمدش با هزینه‌هایش تطبیق داشته باشد و ادامه فعالیت با زیان زیاد، یک بنگاه اقتصادی را دچار ورشکستگی می‌کند، کما این‌که برخی از شرکت‌های هواپیمایی دارای زیان زیادی هستند و در یک سال گذشته که قیمت‌ها تغییر نکرده بود هم همه پروازهای داخلی از سوی شرکت‌های هواپیمایی با زیان انجام شد. بد نیست بدانیم طبق آمار بورس انرژی، قیمت صادراتی سوخت هواپیما در سال‌جاری حدود ۵۷.۶سنت بر لیتر بوده که با درنظرگرفتن نرخ تسعیر ارز دلار حواله معادل ۴۰هزار تومان، هر لیتر سوخت هواپیما معادل ۲۲هزار تومان ارزش دارد. بااین‌حال به نظر می‌رسد در لایحه بودجه سال آتی شاهد کاهش محسوس یارانه سوخت ناوگان هواپیمایی هستیم که به نظر می‌رسد اقدامی مثبت است. 
در تبصره ۳ لایحه بودجه ۱۴۰۴ قیمت عرضه سوخت هوایی به شرکت‌های هواپیمایی داخلی معادل ۳۰ درصد قیمت خرید از پالایشگاه‌ها (همان قیمت صادراتی و وارداتی) باشد. گفته می‌شود با این ۳۰درصد ۹ تا ۱۰هزار میلیارد تومان از هزینه‌های دولت صرفه‌جویی خواهد شد که می‌تواند به دیگر امورات اختصاص یابد.بنا بر اظهارات رئیس‌جمهور، قیمت تمام‌شده بنزین در پالایشگاه‌ها بدون احتساب نفت‌خام، ۸۰۰۰ تومان است. اگر این رقم مبنای محاسبه نرخ بنزین هواپیما در نظر گرفته شود، نرخ بنزین هواپیما به ۲۴۰۰تومان خواهد رسید. این رقم به معنای افزایش ۳۰درصدی نرخ بنزین هواپیماست که بازهم نرخ پایینی نسبت به هزینه تأمین بنزین محسوب می‌شود. 
 
افزایش قیمت بلیت هواپیما
مقصود اسعدی‌سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی اما معتقد است افزایش نرخ سوخت هواپیما اجحاف در حق مردم است. وی در گفت‌وگویی که با خبرنگار جام‌جم داشت به افزایش قیمت بنزین هواپیما در لایحه بودجه ۱۴۰۴ انتقاد کرد و گفت: این موضوع مستقیما موجب افزایش قیمت بلیت پروازها خواهد شد. وی افزود: تاکنون شرکت‌های هواپیمایی با محاسبه نرخ سوخت ۶۰۰ تومانی، نرخ بلیت را تعیین می‌کردند. درواقع به‌ازای هر صندلی هواپیما تقریبا حدود ۴۰ لیتر سوخت مصرف می‌شود و هزینه سوخت هرصندلی برای شرکت‌های هواپیمایی، ۲۴هزارتومان است. این بدان معناست به هرنسبت که قیمت بنزین افزایش پیدا کند، قیمت بلیت هواپیما نیز افزایش خواهد داشت.  دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی عنوان کرد: اگر مبنای قیمت بنزین ۲۲هزار تومان در نظر گرفته شود، نرخ بنزین هواپیما مطابق بودجه، حدود ۶۶۰۰تومان خواهد شد اما افزایش ۳۰درصدی قیمت بنزین هواپیما به قیمت سوخت پالایشگاه‌ها بستگی دارد.  سامانی در مورد پیامدهای این تصمیم عنوان کرد: موضوع یارانه دولت به شرکت‌های هواپیمایی به‌دلیل نرخ سوخت، یک مغالطه است، چراکه شرکت‌های هواپیمایی، نرخ بلیت را براساس نرخ سوخت ۶۰۰ تومانی تعیین می‌کنند. اگر نرخ سوخت افزایش پیدا کند، به همان نسبت بر نرخ بلیت هواپیما نیز تأثیر می‌گذارد.  وی بیان کرد: قرار بود که براساس قانون برنامه پنجم و ششم توسعه تخفیفات تکلیفی حذف شود اما این اتفاق نیفتاد، چراکه دولت در نظر داشت که به‌جای شرکت‌های هواپیمایی به مسافران یارانه پرداخت کند. مسافرانی که از هواپیما استفاده می‌کنند، درواقع از یارانه سوخت نیز بهره‌مند می‌شوند. اگر قیمت تغییر کند قطعا بر بلیت هواپیما اثرگذار خواهد بود.

سوخت هواپیماها باید آزاد شود
مالک شریعتی، نماینده مجلس شورای اسلامی در مورد قیمت سوخت هواپیما گفت: سوخت هواپیما با قیمت لیتری ۶۰۰تومان به شرکت‌های هواپیمایی داده می‌شود. یعنی این سوخت با قیمت یارانه‌ای محاسبه می‌گردد. این درحالی‌است که حدود ۵ درصد مردم از هواپیما استفاده می‌کنند و‌ عموم مردم از حمل‌ونقل هوایی استفاده نمی‌کنند. وی اظهار کرد: در مورد این‌که مابه‌التفاوت قیمت سوخت هواپیما به جیب شرکت‌های هواپیمایی می‌رود یا چارترکننده‌ها باید بررسی دقیق صورت گیرد، ولی درمجموع ما مخالف این نوع محاسبه برای سوخت هواپیما هستیم. با این تفاسیر به نظر می‌رسد اگر این امر ‌به افزایش قیمت بلیت هواپیما نیز منجر شود، دهک‌های پردرآمد جامعه هزینه آن را خواهند داد و تأثیری بر زندگی مردم عادی نخواهد داشت چون تنها ۳ درصد آنها از هواپیما برای مسافرت استفاده می‌کنند.