چگونه ۳۰ میلیون لیتر سوخت روزانه گم می‌ شود؟ | نیروگاه‌ ها متهم شدند

به‌گزارش همشهری‌آنلاین، اذعان روسای ۳قوه بر قاچاق گسترده سوخت این سؤال را به همراه دارد که چرا اراده‌ای برای جلوگیری از خروج سوخت ارزان و رانت ناشی از آن وجود ندارد؟ ‌

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، ۲۷آذر۱۴۰۳ در بازدیدی از سازمان برنامه و بودجه اظهار داشت: «چگونه روزانه ۲۰میلیون لیتر سوخت گم می‌شود؟ درحالی‌که تولیدکننده و عرضه‌کننده خودمان هستیم!»‌ ۲۱روز قبل از این اظهارنظر محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس هم فاش کرده بود: «روزانه بین ۲۵ تا ۳۰ میلیون لیتر فرآورده از کشور قاچاق می‌شود؛ تردید نکنید این قاچاق سازماندهی شده است.» ‌غلامحسین محسنی‌اژه‌ای، رئیس قوه قضاییه ایران‌ هم پیش‌تر گفته بود: «قاچاق یکی از مشکلات اساسی کشور است. از یک طرف در مقوله بنزین با ناترازی در تولید و مصرف مواجهیم و از طرفی دیگر در کشور ما بنزین و گازوئیل قاچاق می‌شود که باید تلاش کنیم این مشکل را رفع کنیم.»‌ تفاوت قیمت سوخت در داخل ایران و کشورهای همسایه راه را برای قاچاق گسترده فرآورده‌های نفتی هموار کرده تا جایی که علیرضا سلیمی، عضو هیأت رئیسه مجلس گفته است: «اگر رئیس‌جمهوری ادعا می‌کند که سوخت گم شده، باید مشخص کند چه کسانی این سوخت‌ها را قاچاق کرده‌اند. قانون برای مبارزه با قاچاق وجود دارد و دولت باید جلوی آن را بگیرد.»

نیروگاه‌ها متهم قاچاق

مالک شریعتی، عضو کمیسیون انرژی مجلس، فروردین امسال با افشای قاچاق سوخت توسط نیروگاه‌ها گفته بود که‌ نهادهای نظارتی از مجلس تقاضا کرده‌اند فکری به حال حجم بالای تخلفات نیروگاه‌ها در قاچاق سوخت انجام دهد. شریعتی در یک ویدئو تأکید کرد: شاید رویمان نمی‌شود بگوییم ۱.۵میلیارد لیتر، آمار رسمی قاچاق سالانه سوخت مایع در نیروگاه‌هاست. به‌گفته این نماینده مجلس، عمده قاچاق گازوئیل در ایران مربوط به نیروگاه‌هاست و هیچ نظارتی بر آن انجام نمی‌شود. او با اشاره به «حساب‌سازی و فاکتور درست کردن» اعلام کرد: تانکرها گازوئیل را در نیروگاه‌ها تخلیه نمی‌کنند.

قاچاق سوخت قبل از تحویل

نعمت‌الله نجفی، مدیر عملیات شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران ‌ می‌گوید: اگر الگوی مصرف مشخصی برای توزیع سوخت نیروگاهی تدوین شود، از هدررفت سالانه حدود یک میلیارد لیتر سوخت نیروگاهی جلوگیری می‌شود و ابهامی درخصوص تناسب بین رشد تولید و رشد مصرف به‌وجود نمی‌آید. این مقام وزارت نفت می‌افزاید: توزیع سوخت نیروگاه‌ها براساس آیین‌نامه ۴۴ مواد ۵ و ۶ قانون مبارزه با قاچاق انجام می‌شود و باید الگوی مصرف مشخصی برای توزیع سوخت نیروگاهی تدوین شود، چراکه ممکن است بسیاری از فرآورده‌های انتقال‌یافته به نیروگاه‌ها نرسد، یا به جای تولید برق در مصارف دیگری به‌کار گرفته شود.

پاسخ وزارت نیرو به ادعاها

ناصر اسکندری، سرپرست معاونت راهبری تولید شرکت برق حرارتی با تأکید بر اینکه به هیچ عنوان امکان قاچاق سوخت از داخل مخازن نیروگاه‌ها وجود ندارد، گفت: محل تحویل سوخت نیروگاه‌ها، مخازن ذخیره‌سازی آنهاست و اگر سوخت مصرفی در مسیر فرآیند تحویل با تخلف روبه‌رو شود در حوزه نیروگاه‌های کشور نیست. او با اشاره به انتشار برخی شایعات مبنی بر اینکه سالانه حدود یک میلیارد لیتر از سوخت نیروگاه‌ها در مسیر تحویل به نیروگاه‌ها منحرف ‌و یا قاچاق می‌شود، گفت: موضوع قاچاق سوخت از مخازن نیروگاه‌ها با توجه به نظارت سه‌جانبه و تطبیق میزان تولید و سوخت دریافتی غیرممکن است.‌ به‌گفته این مقام وزارت نیرو، تفاهمنامه‌ای در این ارتباط با شرکت پخش فرآورده‌های نفتی منعقد شده است که براساس آن محل تحویل سوخت نیروگاه‌ها، مخازن سوخت مایع نیروگاه است. یعنی تا قبل از اینکه سوخت وارد مخزن شود، متعلق به نیروگاه نیست. اسکندری توضیح می‌دهد: از زمانی که سوخت وارد مخزن می‌شود به هیچ وجه امکان قاچاق از این مخازن وجود ندارد، چراکه به محض اینکه نفتکش وارد نیروگاه می‌شود، به‌صورت اتوماتیک روی باسکول ورودی نیروگاه وزن‌سنجی و پارامترهای فیزیکی آن کنترل و میزان ناخالصی آن پایش می‌شود و همه مشخصات بارنامه، تانکر، وزن و پارامترهای سوخت ثبت می‌شود.

قاچاق گازوئیل به اسم ترانزیت

خروج گازوئیل در پوشش ترانزیت صوری روش دیگری است که براساس آن قاچاقچیان بدون ورود گازوئیل به داخل کشور، گازوئیل یارانه‌ای داخلی را بارگیری ‌ و با جعل اسناد تحت عنوان گازوئیل ترانزیتی از کشور خارج می‌کنند. یک مسیر کم‌دردسرتر، قاچاق سوخت با قطارهای باری است، چرا که به‌دلیل نظارت کمتر روی حمل‌ونقل ریلی نسبت به حمل جاده‌ای، تجمیع‌کنندگان، گازوئیل را به وسیله حمل ونقل ریلی تا شهرهای مرزی حمل می‌کنند و تحویل قاچاقچیان سوخت می‌دهند. مسیر چهارم هم خروج گازوئیل با تعبیه مخزن جاساز در تانکرهای صادراتی است. در این روش قاچاقچیان از روش اظهار فرآورده‌های پایه روغنی که نیازی به ارائه فاکتور منشأ برای اظهار در گمرک ندارند ‌سوء استفاده می‌کنند. آنها تعبیه جاساز و نصب آنها در دریچه‌های تانکرهای حمل این فرآورده‌ها که ازآنجا نمونه‌برداری انجام می‌شود، فرآورده روغنی را در آن محفظه می‌ریزند و بقیه حجم تانکر را با گازوئیل پر ‌ و به خارج از کشور قاچاق می‌کنند. راه پنجم هم قاچاق گازوئیل با سوءاستفاده از سهمیه سوخت شناورهاست، چرا که شناورهای داخلی اعم از لنج‌های صیادی و باربری و شناورهای سنگین‌تر با ارائه مانیفست حمل بار، با توجه به حجم بار و نوع شناور خود سوخت یارانه‌ای دریافت می‌کنند و صاحبان شناورها بدون حمل بار با دریافت مانیفست، سوخت یارانه‌ای را در آب‌های آزاد می‌فروشند.

گازوئیل چگونه قاچاق می‌شود؟

مرکز پژوهش‌های مجلس پیش از این فاش کرده بود که مهم‌ترین زمینه‌های وقوع قاچاق با سوءاستفاده از قوانین و مقررات در رویه صادرات شامل قاچاق سوخت در پوشش کالای دیگر، خروج گازوئیل در پوشش ترانزیت صوری، تسهیل خروج گازوئیل از طریق حمل ونقل ریلی، خروج گازوئیل با تعبیه مخزن جاساز در تانکرهای صادراتی، قاچاق گازوئیل با سوءاستفاده از سهمیه سوخت شناورها، قاچاق گازوئیل با استفاده مکرر از فاکتورهای ساختگی و خروج کالای یارانه‌ای تحت پوشش کالای صادراتی انجام می‌شود.
همچنین قاچاق از طریق مبادی غیررسمی هم صورت می‌گیرد که شامل مرزهای زمینی و صعب‌العبور کوهستانی دور از نظارت مرزبانی و گمرک، خورها و اسکله‌های غیرمجاز و متروکه و مسیرها و معابر مرزی غیررسمی می‌شود.
این گزارش نشان می‌دهد: قاچاقچیان با استفاده از گازوئیل به جای روغن پایه یا تصفیه دوم، گازوئیل را به کشور افغانستان قاچاق می‌کنند؛ به‌نحوی که با توجه به شباهت بسیار زیاد سوخت تقطیری با گازوئیل (شباهت بالای ۸۰درصد) کارخانه‌های تصفیه دوم بعد از اینکه سوخت تقطیری تولیدشده در فرایند تصفیه روغن‌سوخته را در مشعل‌های کارخانه خود می‌سوزانند، مجوز صادرات سوخت تقطیری تولیدشده خود را طی چندین سال یکباره دریافت ‌ و گازوئیل یارانه‌ای تجمیعی را در قالب سوخت تقطیری با استفاده از این مجوز به خارج از کشور صادر می‌کنند.