اسباب‌بازی هم ملی می‌شود؟/ حمایت از فرهنگ ایرانی یا رانت‌خواهی و انحصارطلبی؟

در روزهای اخیر، بحث‌هایی مبنی بر تولید اسباب‌بازی ملی و ضرورت توجه و حمایت مسئولان از چنین طرح‌هایی مطرح شده است. این درحالی است که کشور با مشکلات اقتصادی مختلفی در حوزه تولید، صادرات و حتی کسری بودجه مواجه است. از طرفی به دلیل کاهش قدرت خرید مردم، اجرای این طرح‌ها و امکان موفقیت در آن در هاله‌ای از ابهام قرار می‌گیرد.  

همچنین این نگرانی هم ایجاد می‌شود که آیا تولید اسباب‌بازی ملی صرفا به دلیل دغدغه‌های ملی و فرهنگی صورت می‌گیرد یا پای نوعی انحصار و رانت در این حوزه در میان است؟

ماجرای تولید اسباب‌بازی ملی چیست؟

درباره تولید اسباب‌بازی ملی لیلا بابایی، مدیرکل سرگرمی‌های سازنده کانون پرورش فکری، در گفت‌وگو با مهر توضیح داد: به نظر می‌رسد که وقت آن رسیده ایران به اسباب‌بازی ملی و شناخته‌شده دست پیدا کند که هم در بازار داخلی و هم در بازار‌های بین‌المللی جایگاهی داشته باشد. اما در این زمینه چالش‌های متعددی وجود دارد که مانع تحقق این هدف می‌شود.

این فعال حوزه فرهنگ درباره چالش‌های تولید اسباب‌بازی ملی اظهار کرد: در حوزه تولید اسباب‌بازی ملی چالش‌هایی وجود دارد که از جمله این چالش‌ها می‌توان به نبود زیرساخت‌های مناسب تولید، نبود تجهیزات و فناوری مدرن، عدم فرهنگ‌سازی و آگاهی عمومی، عدم رعایت استانداردها، کمبود نظارت‌ها، کمبود همکارهای بین‌المللی و چالش‌های اقتصادی و اجتماعی برای تولید‌کنندگان اشاره کرد.

بابایی درباره حمایت مسئولان از این طرح عنوان کرد: برای رشد صنعت اسباب‌بازی ملی، حمایت مسئولان و اختصاص بودجه می‌تواند تأثیر چشمگیری داشته باشد. این حمایت‌ها شامل تنظیم سیاست‌های وارداتی، مانند وضع تعرفه‌های گمرکی برای کاهش رقابت خارجی و تقویت تولید داخلی است.

وی ادامه داد: همچنین، برگزاری دوره‌های آموزشی و فنی، ایجاد استانداردهای ملی و ارتقای کیفیت اسباب‌بازی‌ها از دیگر اقدامات مؤثر است. تبلیغات و فرهنگ‌سازی برای ترویج مصرف محصولات داخلی، توسعه زیرساخت‌ها، و سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه نیز نقش مهمی در رقابت‌پذیری این صنعت دارند. به‌طور کلی، حمایت منظم و هدفمند می‌تواند به تولید اسباب‌بازی‌های باکیفیت، متنوع و جذاب کمک کند و زمینه‌ساز رونق این صنعت شود

 تولید اسباب‌بازی ملی در شرایط اقتصادی کنونی ایران مقرون به‌صرفه نیست

یحث تولید اسباب‌بازی ملی و درخواست حمایت از این طرح درحالی مطرح شده است که اقتصاد کشور در وضعیت نامساعدی قرار دارد. شاید این طرح از نظر تئوریک سودآور باشد، اما از نظر عملی با چالش‌ها و موانع زیادی همراه است که این موضوع توجیه اقتصادی این طرح را دشوار می‌کند.

برای مثال در شرایط کنونی اقتصاد ایران، تولید‌کنندگان با مشکلات زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. قیمت بالای مواد اولیه و نیروی کار باعث شده تا هزینه کالای تولید داخل از کالای وارداتی بالاتر باشد. این موضوع باعث شده تا رقابت‌پذیری کالای تولید داخل کاهش یابد.

علاوه بر این، قدرت خرید خانواده‌ها به دلیل تورم و درآمد کم، توانایی خرید اسباب‌بازی تولید داخل را ندارند و کالاهای ارزان‌قیمت را ترجیح می‌دهند. بنابراین اکثر تولید‌کنندگان توان تولید اسباب‌‌بازی ملی را ندارند و از طرفی مصرف‌کنندگان هم توان خرید این محصولات را از دست داده‌اند. در نتیجه  تولید اسباب‌بازی ملی در بهترین حالت فقط می‌تواند یک پروژه پر هزینه و ناکام  باشد.

یکی از بحث‌هایی که درباره تولید اسباب‌بازی ملی مطرح شده، صادرات است. اینکه در صورت تولید اسباب‌بازی ملی، این محصولات به بازارهای خارجی صادر شود؛ اما آیا چنین امکانی وجود دارد؟

 در حال حاضر ایران با  شرایطی نظیر تحریم و مشکلات ارزی مواجه است. در شرایط فعلی صادرات بسیاری از محصولات مهم و استراتژیک هم با مشکل  مواجه است. بنابراین در صورت تولید اسباب‌بازی ملی امکان صادرات آن  عملا وجود ندارد.

دغدغه ملی و فرهنگی یا دستیابی به رانت و انحصار؟

در بحث تولید اسباب‌بازی ملی، درخواست‌هایی مبنی بر حمایت مسئولان از این ایده و دریافت بودجه مطرح شده است. این درخواست‌ها درحالی مطرح شده که کشور با  کسری شدید بودجه روبه‌رو است.

از طرفی کشور با بحران‌هایی نظیر ناترازی انرژی مواجه است. بنابراین بهتر است که بودجه صرف بحران‌های اساسی کشور شود.

بنابراین اگر بحث دغدغه ملی و فرهنگی مطرح است، هر تولید‌کننده می‌تواند با بودجه شخصی خود این کار را انجام دهد. درغیر این صورت، تأکید بر دریافت بودجه دولتی، آن هم در شرایطی که اقتصاد کشور با بحران‌های متعددی مانند تورم، بیکاری و کاهش ارزش پول ملی دست و پنجه نرم می‌کند، چنین درخواستی جای تردید و نگرانی دارد.

از یک‌سو، در موارد مشابه دیده شده که اختصاص بودجه به چنین طرح‌هایی بدون نظارت دقیق اتفاق می‌افتد که اغلب منجر به شکل‌گیری رانت و سوءاستفاده‌های مالی می‌شود. این نگرانی زمانی ایجاد می‌شود که شفافیتی در نحوه تخصیص و نظارت بر این بودجه‌ها وجود نداشته باشد.

 از سوی دیگر، اگر واقعا بحث دغدغه ملی و فرهنگی در میان است، حمایت‌ها باید به شکل غیرمستقیم و از طریق فراهم کردن زیرساخت‌ها، کاهش هزینه‌های تولید یا ارائه تسهیلات مالی محدود و مشروط انجام شود.

در غیر این صورت، تأکید بر بودجه‌های کلان دولتی تنها شرایط را  برای فساد و از دست رفتن منابع فراهم می‌کند و نمی‌تواند به رشد این صنعت کمک کند.

افزایش تعرفه گمرکی عاملی برای انحصار بازار

در بحث تولید اسباب‌بازی ملی علاوه بر درخواست بودجه دولتی، به مواردی نظیر تنظیم سیاست‌های وارداتی و وضع تعرفه‌های گمرکی برای کاهش رقابت‌های خارجی هم مطرح شده است. هرچند این سیاست‌ها با هدف حمایت از تولید داخلی عنوان شده‌اند. اما در نهایت ممکن است زمینه انحصار در این حوزه را فراهم کند.

افزایش تعرفه‌ها و محدودیت واردات ممکن است به‌جای تقویت تولید داخلی، به ایجاد انحصار برای تعداد محدودی از تولیدکنندگان منجر شود. این انحصار، اغلب کیفیت و نوآوری را کاهش داده و موجب افزایش قیمت اسباب‌بازی‌های داخلی می‌شود که در نهایت به ضرر مصرف‌کنندگان است.

تجربه‌های مشابه در صنایع مختلف نظیر خودروسازی، لوازم خانگی و … نشان داده‌اند که این نوع سیاست‌ها به تولید محصولاتی با کیفیت پایین و قیمت بالا ختم می‌شوند.

در شرایطی که قدرت خرید مردم کاهش یافته بالا بردن تعرفه گمرکی منجر به بالا رفتن قیمت اسباب‌بازی‌های وارداتی می‌شود و انتخاب مردم هم برای انتخاب اسباب‌بازی مقرون به‌صرفه کاهش می‌یابد.

بنابراین به جای بالا بردن تعرفه گمرکی، محدود کردن واردات و یا درخواست بودجه برای این امر، بهتر است بودجه صرف امور مهم‌تری شود. 

برای اطلاعات بیشتر به صفحه بازار کالا در تجارت‌نیوز مراجعه کنید.