پیامد‌های اقتصادی زلزله بم در ایران / چگونه ممکن است زلزله‌‌ بزرگ به احیای اقتصادی شگفت‌انگیز منجر شود؟

به گزارش اقتصادآنلاین، “محمدرضا فرزانگان” استاد تاریخ خاورمیانه در دانشگاه فیلیپس ماربورگ آلمان و “اسورن فیشر” پژوهشگر مقطع فوق دکترای آن دانشگاه با انتشار مقاله‌ای تحقیقی در سایت اندیشکده مصری “فوروم تحقیقات اقتصادی” با پرداختن به زلزله مرگبار بم در سال ۱۳۸۲ خورشیدی (۲۰۰۳ میلادی) به رونق اقتصادی غیر منتظره در شهرستان بم و مناطق اطراف آن پس از وقوع آن سانحه طبیعی اشاره کرده‌اند.

این دو پژوهشگر با اشاره به عوامل مختلف تاثیرگذار در امکان پذیر شدن احیای اقتصاد بم پس از وقوع زلزله می‌نویسند:”این امر در نتیجه عوامل مختلفی از جمله کمک‌های ملی و بین‌المللی، بسیج سیاسی و اهمیت فرهنگی منطقه امکان پذیر شد. ما در این بررسی به این موضوع پرداخته‌ایم این که چگونه بهبود پس از یک فاجعه طبیعی ممکن است به یک احیای اقتصادی شگفت انگیز منجر شود”.

تأثیر اقتصادی بلندمدت زلزله بم

زلزله بم در سال ۱۳۸۲ خورشیدی باعث جانباختن ۲۷ هزار نفر و تاثیرگذاری بر زندگی بیش از ۲۵۰ هزار نفر شد. علیرغم ویرانی عظیم، تلاش قابل توجه برای احیای اقتصاد بم که از طریق کمک‌های ملی و بین المللی امکان پذیر شد به تغییرات قابل توجهی در اقتصاد محلی منجر شده است.

“فرزانگان” و “فیشر” با اشاره به تاثیر اقتصادی بلند مدت زلزله بم می‌نویسند:”نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهند که بم و مناطق پیرامونی آن در سال‌های پس از زلزله، رشد اقتصادی را تجربه کردند. مطالعه ما نه تنها تاب آوری اقتصادی این مناطق را برجسته می‌سازند، بلکه عواملی را که در این بهبود نقش داشته‌اند، از جمله جریان کمک‌رسانی به سوانح طبیعی، بسیج سیاسی و اهمیت فرهنگی بم به عنوان یک بنای ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو را مورد بررسی قرار داده است. ما برای درک عوامل مؤثر بر تأثیر اقتصادی زلزله ۲۰۰۳ بم چندین متغیر پیش‌بینی‌کننده را بر اساس نتایج تحقیقات قبلی در مورد سوانح طبیعی مورد توجه قرار دادیم. هم چنین، ما نرخ رشد جمعیتی که ممکن است بر بهبود اقتصادی تاثیر گذاشته باشد و هم چنین تراکم جمعیت که می‌تواند بر انعطاف پذیری اقتصاد‌های محلی تاثیرگذار باشد را مورد ارزیابی قرار دادیم. هم چنین، ما خطر بروز سوانح طبیعی را به صورت فراوانی رویداد‌ها در هر ۱۰۰۰۰ کیلومتر مربع از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۹ اندازه گیری کردیم. این متغیر به کنترل مواجهه تاریخی شهرستان‌ها با سوانح طبیعی کمک می‌کند که ممکن است بر توانایی آن مناطق برای بهبود پس از زلزله بم تاثیر گذاشته باشد. با توجه به در دسترس بودن محدود داده‌ها در سطح شهرستان برای اکثر این متغیرها، ما داده‌های سطح شهرستان را با داده‌های سطح استان تکمیل کردیم. لحاظ کردن این موضوع به ما این امکان را داد تا تجزیه و تحلیل جامعی از عواملی که ممکن است بر بهبود اقتصادی در بم و شهرستان‌های کنترل مصنوعی تأثیر بگذارند، داشته باشیم. این پیش‌بینی‌کننده‌ها در کنار یکدیگر کمک می‌کنند تا اطمینان حاصل شود که روش کنترل مصنوعی ما شرایط پیش از فاجعه را به دقت ثبت کرده و امکان مقایسه قابل اعتماد بین شهرستان بم و همتای مصنوعی آن را برای ارزیابی تأثیر زلزله فراهم کرده است. داده‌ها نشان دهنده افزایش فعالیت اقتصادی در آن منطقه اسیب دیده بودند. این موضوع نشان می‌دهد که فاجعه ممکن است به افزایش بازسازی و فعالیت‌های اقتصادی در بم منجر شده باشد، زیرا آن ناحیه احتمالاً از کمک‌های داخلی و بین‌المللی و هم چنین سرمایه‌گذاری در تلاش‌ها برای بازسازی بهره برده است”.

آن دو پژوهشگر در ادامه می‌نویسند:”شکاف بین بم واقعی و مصنوعی به مدت هفت سال پس از زلزله خارج از خط صفر باقی ماند بدان معنا که تاثیر مثبت اقتصادی بر بم با اطمینان ۹۰ درصد از نظر آماری معنادار است”.

عوامل احتمالی موثر در رونق اقتصادی پس از زلزله بم

در ادامه مقاله منتشر شده در اندیشکده “فوروم تحقیقات اقتصادی” درباره عوامل تاثیرگذار در رونق اقتصاد بم پس از زلزله آمده است:” افزایش فعالیت‌های اقتصادی در شهرستان بم پس از زلزله ۱۳۸۲ را می‌توان با عوامل متعددی توضیح داد. نخست آن که زلزله از نظر جغرافیایی متمرکز بود و امکان واکنش سریع‌تر و کارآمدتر به سوانح طبیعی را در مقایسه با سایر انواع سوانح طبیعی فراهم کرد. این موضوع به بهبود سریع آن منطقه کمک کرد. هم چنین، بم پیش از وقوع زلزله از اقتصادی نسبتا قوی برخوردار بود و از نظر صنعتی و جمعیتی در مقایسه با سایر شهرستان‌های ایران وضعیت بهتری داشته که همین موضوع پایه محکمی را برای بهبود آن فراهم کرد. یک عامل کلیدی دیگر در رونق اقتصادی بم مقدار قابل توجه کمک‌های بین المللی بود که در مجموع بیش از ۱۳۲ میلیون دلار برآورد شده است. این حمایت مالی در دوره بهبود روابط خارجی ایران در زمان ریاست جمهوری “محمد خاتمی” رخ داد که هم باعث افزایش منابع جذب شده و هم باعث افزایش توجه رسانه‌ها نسبت به مسئله بم شد. تلاش‌های داخلی در مقیاس بزرگ، از جمله بسیج داوطلبان و وام‌های بلندمدت اعطا شده از سوی دولت ایران برای بازسازی نیز به بهبود و احیای اقتصاد بم کمک کردند. علاوه بر آن، جمعیت بم به طور موقت افزایش یافت، زیرا مردم مناطق اطراف برای مطالبه کمک‌های مالی به آنجا مهاجرت کردند و این امر به فعالیت‌های اقتصادی نیز دامن زد. هجوم کارگران، کارآفرینان و کمک‌ها به احیای فعالیت اقتصادی در سال‌های پس از زلزله بم کمک کرد. به طور خلاصه، تقویت فعالیت‌های اقتصادی ناشی از ترکیبی از واکنش سریع به سوانح طبیعی، شرایط اقتصادی قوی پیش از وقوع سانحه طبیعی، کمک‌های بین المللی در مقیاس بزرگ و مهاجرت موقت بود که همگی به بهبود و رشد بم پس از زلزله کمک کردند”.

نتیجه گیری 

“محمدرضا فرزانگان” و “اسورن فیشر” در بخش پایانی مقاله خود می‌نویسند:”نتایج بررسی ما نشان داد که شهرستان بم یک تقویت کوتاه‌مدت تا میان‌مدت در فعالیت‌های اقتصادی را تجربه کرده که ناشی از ماهیت محلی رویداد، اقتصاد قوی بم پیش از بروز سانحه طبیعی، و حمایت قابل توجه ملی و بین المللی بوده است. با این وجود، رشد اقتصادی در بم ممکن است به ضرر سایر مناطق بوده باشد، زیرا منابع از آن نواحی به بم انتقال یافته‌اند. تاثیر زلزله طولانی نبود و اقتصاد بم ظرف مدت ده سال به مسیر رشد زمان پیش از بروز سانحه طبیعی بازگشت”.