رهبر معظم انقلاب؛ میدان‌دار توسعه و پیشرفت کشور در حوزه فضای مجازی
به گزارش خبرگزاری مهر، مرکز رسانه و روابط عمومی مرکز ملی فضای مجازی به مناسبت فرارسیدن سیزدهمین سالروز تأسیس شورای عالی و مرکز ملی فضای مجازی به دستور مقام معظم رهبری، پرونده ویژه «۱۳ سال با شورای عالی فضای مجازی» را منتشر می‌کند.
در نهمین گزارش از این پرونده به سه دهه اهتمام رهبر معظم انقلاب به فضای مجازی پرداخته شده است که در ادامه می‌خوانید:
«مسلّماً در دوران هوش مصنوعی و کوانتوم و اینترنت و امثال این پیشرفتهای علمی، نمی‌شود با همان شیوه‌های چهل سال قبل، دوران تلفن‌های کذایی و ضبط‌صوت‌های کذایی، با آن ابزارها امروز کار کرد. امروز برای پیشرفت این هدف، ابزارها بایستی متناسب با زمان انتخاب بشود.»
اینها بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب در ۱۴ خردادماه سال گذشته در حرم مطهر امام راحل (ره) است.
حضرت آیت الله خامنه ای در طول بیش از سه دهه از زعامت جامعه اسلامی همواره یکی از مسائلی که بر آن تأکید داشته‌اند، استفاده از فناوری‌های نوین و پیشرفت در زمینه‌های جدید علمی بود. یکی از مسائل مهم در زمینه پیشرفت علمی، مسئله فضای مجازی است که در سال‌های اخیر با کلیدواژه‌هایی همچون فضای مجازی، هوش مصنوعی، حکمرانی قانونمند و … در سخنرانی‌های ایشان ذکر شده است.
در ادامه به برخی اقدامات رهبر معظم انقلاب در زمینه پیشرفت کشور در حوزه فضای مجازی اشاره می‌شود:
حکمرانی قانونمند در فضای مجازی
یکی از مهمترین مطالبات رهبر معظّم انقلاب اسلامی، در اوّلین دیدار هیئت وزیران دولت چهاردهم، موضوع «حکمرانی در فضای مجازی» بود. ایشان در این دیدار فرمودند: «فضای مجازی یک دنیای جدیدی است دیگر؛ شماها بیشتر از بنده هم حتماً مطّلعید؛ یعنی فضای مجازی دیگر امروز مجازی نیست، امروز یک واقعیّتی است در زندگی مردم که روزبه‌روز هم دارد پیش می‌رود. آنچه مهم است این است که در فضای مجازی، حکمرانی قانونمند وجود داشته باشد؛ اینکه بنده گاهی گفته‌ام فضای مجازی رها و ول است، به خاطر این است. حکمرانی بر اساس قانون؛ اگر قانونی ندارید، قانون را به وجود بیاورید و بر اساس آن قانون، زمام کار را به دست بگیرید. همه‌ی دنیا این کار را می‌کنند»
همچنین در ادامه گفتند که «نقض حکمرانی قابل قبول نیست؛ یک کشور در اختیار شما است که در قبالش وظیفه دارید، در قبالش مأموریّت دارید؛ نمی‌شود حکمرانی شما را نقض کرد، نباید نقض کنند. مسئله‌ی [حکمرانی] این است. من به این مناسبت فضای مجازی، حرف خودم را و آن مبنای خودم را گفتم، قبلاً هم گفته‌ام، بعضی‌ها جور دیگری تبیین می‌کنند یا می‌فهمند یا نمی‌خواهند بفهمند، امّا حرف من این است: فضای مجازی در کشور باید قانونمند بشود؛ آن‌وقت یک فرصت خواهد شد. اگر ما توانستیم در فضای مجازی حکمرانی قانونمند داشته باشیم، فضای مجازی برای کشور یک فرصت می‌شود، وَالّا ممکن است تهدید بشود.»
ایشان در سال ۹۹ نیز بر این نکته تاکید داشتند و خطاب به ملت ایران فرمودند: «امروز قوت در فضای مجازی حیاتی است؛ امروز فضای مجازی حاکم بر زندگی انسان‌ها است در همه دنیا؛ و یک عده‌ای همه کارهایشان را از طریق فضای مجازی پیش می‌برند؛ قوت در این زمینه حیاتی است.» و یا در همان سال بیان کردند: «فضای مجازی یک چیزی نیست که آدم بتواند مثل یک آب روانی هر جور که می‌خواهد از آن استفاده بکند؛ دیگران دارند این آب را به یک سمتی که خودشان می‌خواهند هدایت می‌کنند؛ آنها دارند این فضا را مدیریت می‌کنند. خب وقتی که ما می‌دانیم کسانی از بیرون دارند فضای مجازی را -که ما هم دست‌اندرکار آن هستیم و مبتلابه ما است- هدایت و مدیریت می‌کنند و ما نمی‌توانیم در مقابل آن بی‌کار بنشینیم.»
تأسیس شورای عالی فضای مجازی
همین نگاه آینده نگر و عمیق رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۹۰ به فضای مجازی منجر به تأسیس شورای عالی فضای مجازی شد. در آن سال، این شورا در حکمی به ریاست رئیس جمهور، به عنوان نقطه کانونی تصمیم‌گیری، سیاست گذاری و برنامه‌ریزی در حوزه فضای مجازی تشکیل شد تا آثار چشمگیر شبکه جهانی اینترنت در ابعاد زندگی فردی و اجتماعی، لزوم برنامه‌ریزی و هماهنگی به منظور صیانت از آسیب‌های ناشی از آن، و بهره‌گیری حداکثری از فرصت‌ها در جهت ارائه خدمات گسترده و مفید به مردم را محقق کند.
از جمله وظایفی که رهبر معظم انقلاب در اولین حکم برای شورای عالی فضای مجازی برشمردند و نسبت به تسریع در انجام آن تأکید داشتند، ایجاد مرکز ملّی فضای مجازی بود تا “اشراف کامل و به روز نسبت به فضای مجازی در سطح داخلی و جهانی و تصمیم‌گیری نسبت به نحوه مواجهه فعال و خردمندانه کشور با این موضوع از حیث سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و محتوایی در چارچوب مصوّبات شورای عالی و نظارت بر اجرای دقیق تصمیمات در همه سطوح” داشته باشد.
دستور به پیگیری شبکه ملی اطلاعات
شهریورماه سال ۱۳۹۴، مقام معظم رهبری در حکمی اعضای جدید شورای عالی فضای مجازی را منصوب کردند. در حکم جدید رهبر معظم انقلاب ۱۰ بند ذکر شده بود که باید مورد توجه اعضا قرار می‌گرفت که یکی از این بندها، دستور پیگیری شبکه ملی اطلاعات بود: “تسریع در راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات پس از تصویب طرح آن در شورای عالی و نظارت مستمر و مؤثر مرکز ملی بر مراحل راه‌اندازی و بهره‌برداری از آن”.
شبکه ملی اطلاعات به عنوان زیرساخت فضای مجازی کشور قرار است در راستای ارائه خدمات زیرساختی پیشرفته و مطابق نیازهای کشور، بهره‌مندی از مزایای اقتصادی صنعت و زیست بوم ملی فضای مجازی، صیانت و رشد فرهنگ اسلامی – ایرانی در فضای مجازی و حفاظت از اطلاعات و ارتباطات کاربران ایرانی در برابر تهدیدات علیه امنیت و حریم خصوصی باشد.
شبکه ملی متشکل از زیرساخت‌های ارتباطی، مراکز داده توسعه یافته داخلی دولتی و غیردولتی و همچنین زیرساخت‌های نرم‌افزاری است که در سراسر کشور گسترده شده است. این شبکه ظرفیت لازم برای “نگهداری و تبادل امن اطلاعات داخلی در کشور به منظور توسعه‌ی خدمات الکترونیکی” و “دسترسی به اینترنت” از طریق بستر ارتباطی باند پهن سراسری برای کاربران خانگی، کسب‌وکارها و دستگاه‌های اجرایی را فراهم می‌کند.
سیاست‌های کلی انتخابات و تاکید بر رأی‌گیری الکترونیکی
یکی از مسائلی که در ادوار مختلف انتخابات و به خصوص در سال‌های اخیر درباره آن صحبت می‌شود، مسئله انتخابات الکترونیکی است؛ تاکنون در انتخابات‌های مختلف در حوزه‌های انتخابیه تلاش شده است تا فرآیند اخذ رأی و شمارش آرا از طریق صندوق‌های الکترونیکی صورت بگیرد.
سال ۱۳۹۵ رهبر معظم انقلاب در اجرای بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی، سیاست‌های کلی «انتخابات» را که پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام تعیین شده است، به رؤسای قوا و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ابلاغ کردند.
این سیاست‌ها شامل ۱۸ بند می‌شد که بند ۱۲ آن مربوط به انتخابات الکترونیکی بود: «۱۲ بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در جهت حداکثرسازی شفافیت، سرعت و سلامت در اخذ و شمارش آرا و اعلام نتایج.» تأکید ایشان بر این نکته موجب شد تا رأی‌گیری به شیوه الکترونیکی مورد توجه قرار بگیرد و بر همین اساس در آخرین دوره انتخابات ریاست جمهوری مرکز ملی فضای مجازی اقدام تشکیل ستاد انتخابات برای تحقق منویات رهبری در این حوزه کرد. همچنین دور دوم انتخابات مجلس دوازدهم در تهران که در تاریخ جمعه ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۳ برگزار شد، ایشان نیز مانند سایر آحاد مردم تهران از طریق صندوق‌های الکترونیکی رأی خود را ثبت کردند.
از همه مهم‌تر «هوش مصنوعی» است
یکی از مسئولان کشور که پیش از همه نسبت به اهمیت هوش مصنوعی سخنرانی کردند، شخص رهبر معظم انقلاب است. ایشان در مراسم تنفیذ حکم چهاردهمین دوره ریاست جمهوری خواستار برخورد فعال با پدیده هوش مصنوعی شده و فرمودند: «در مقابل امواج و حوادث جهانی و بخصوص منطقه‌ای، برخورد کشور، برخورد فعّال باشد، برخورد اثرگذار باشد، نه برخورد منفعل. مسائل گوناگونی چه از لحاظ سیاسی، چه از لحاظ علمی، چه از لحاظ پیشرفت‌ها و ابتکارات فوق‌العاده و عجیب علمی فرض کنید مثل هوش مصنوعی در دنیا اتّفاق می‌افتد؛ با این، فعّال برخورد کنید، منفعل برخورد نکنید؛ اثرگذار برخورد کنید. غفلت و تغافل از آنچه در دنیا پیش می‌آید، در منطقه پیش می‌آید، جایز نیست.»
همچنین در سوم خرداد ۱۴۰۲ به تنقیح قوانین از طریق هوش مصنوعی اشاره کرده و فرمودند: «یکی از نبایدها انباشته شدن قانون است… گزارشی هم به من رسیده بود که قوانین به وسیله هوش مصنوعی دارد تنقیح می‌شود که این تعارض‌ها از بین برود؛ تعارض قوانین که ناشی از انباشته شدن قانون است.»
در همین راستا، ۲ بهمن ماه سال جاری در بازدید حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از نمایشگاه «پیشگامان پیشرفت، رویداد ملی توانمندی‌ها و دستاوردهای بخش خصوصی»، ایشان تأکید کردند “از همه مهم‌تر این {مسئله هوش مصنوعی} است؛ این را دنبال کنید.”
جوانان مورد خطاب رهبر معظم انقلاب در فضای مجازی
رهبر معظم انقلاب همواره بر نقش جوانان در فضای مجازی تاکید داشتند و در سخنان خود در دیدار با دانشجویان در سال ۱۴۰۲ نیز بیان کردند که «دانشجویان در فضای مجازی غرق نشوند. خب حالا فضای مجازی با همه‌ی حرف‌هایی که از آن طرف و از این طرف گفته می‌شود، بالاخره در کشور وجود دارد؛ شبکه‌های اجتماعی وجود دارد، فضای مجازی وجود دارد. بعضی‌ها نشسته‌اند که از طرف فضای مجازی، سیل‌وار، تحلیل و خبر و مطلب و مبنا به اینها داده بشود؛ این غلط است. شما روی فضای مجازی سوار شوید، شما فضای مجازی را هدایت کنید، از طرف شما فکر و خبر و تحلیل به فضای مجازی برود، نه بعکس. اینها آفت فعّالیّت دانشجویی است.»
همچنین ایشان در دیدار دانش آموزان در سال ۱۴۰۱ نیز تاکید کردند: «مسئولین باید احساس مسئولیّت کنند، بدانند که چرا دشمن روی فلان کلمه، روی فلان اسم حسّاس است و می‌بندد آن را، و چرا این همه حجمِ دروغ را در فضای مجازی منتشر می‌کند؛ و علاج کنند، مقابله کنند؛ این [وظیفه‌ی] مسئولین. خود شما جوان‌ها هم وظیفه دارید، خود شما هم باید احساس مسئولیّت کنید. هم بایستی احساس مسئولیّت کنید برای اینکه بتوانید تشخیص بدهید حقیقت را از دروغ. به نظر من می‌شود؛ این جور نیست که نشود. یک چیزهایی را به حجم زیاد، با تکرار زیاد، می‌خواهند در ذهن‌ها فرو کنند امّا می‌شود فهمید که این خلافِ واقع است یا نیست. پس تشخیص حرف درست از دروغ و تحریف.»
در جایی دیگر ایشان خطاب به جوانان فرمودند: «هر کدام از شما [جوانان] به عنوان یک وظیفه، مثل یک چراغی، مثل یک نوری پیرامون خودتان را روشن کنید… از این کاری که بعضی‌ها در فضای مجازی یا در مطبوعات و در مقاله‌ها و اینجا و آنجا انجام می‌دهند که با دشنام، با تهمت و فریب و دروغ با افکار عمومی مواجه می‌شوند، باید بشدّت اجتناب کرد. بایستی حقایق را با منطق قوی، سخن متین و عقلانیّت کامل، همراه با زینت عاطفه و عواطف انسانی، و به‌کارگیری اخلاق منتشر کرد. امروز همه‌ی ما بایستی در این میدان حرکت بکنیم؛ هر کدام به نحوی و با سهمی که در این راه داریم.»
درواقع ایشان همواره بر فعال بودن، پرهیز از دروغ پراکنی و بهره‌مندی از فضای مجازی برای هدایت این فضا به جوانان تاکیداتی داشته‌اند.
ابلاغ سیاست‌های کلی شبکه‌های اطلاع رسانی رایانه‌ای
سیاست‌های کلی نظام درباره فضای مجازی مربوط به دهه گذشته نیست بلکه در سه دهه اخیر رهبر معظم انقلاب، با رویکرد خردمندانه و هوشمندانه خود، ایران را جزو کشورهای پیشرو و پیشگام در این حوزه قرار داده است. از جمله تأکیدات اولیه در این حوزه را می‌توان ابلاغ سیاست‌های «شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای» در سال ۷۷ توسط مقام معظم رهبری برشمرد. این سیاست‌ها شامل ۷ بند می‌شد که عبارتند از:
۱ ایجاد، ساماندهی و تقویت نظام ملی اطلاع‌رسانی رایانه‌ای و اعمال تدابیر و نظارت‌های لازم به منظور صیانت از امنیت سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و جلوگیری از جنبه‌ها و پیامدهای منفی شبکه‌های اطلاع‌رسانی.
۲ توسعه کمی و کیفی شبکه اطلاع‌رسانی ملی و تأمین سطوح و انواع مختلف خدمات و امکانات این شبکه برای کلیه متقاضیان به تناسب نیاز آنان و با رعایت اولویت‌ها و مصالح ملی.
۳ ایجاد دسترسی به شبکه‌های اطلاع‌رسانی جهانی صرفاً از طریق نهادها و مؤسسات مجاز.
۴ حضور فعال و اثرگذار در شبکه‌های جهانی و حمایت از بخش‌های دولتی و غیردولتی در زمینه تولید و عرضه اطلاعات و خدمات ضروری و مفید با تأکید بر ترویج فرهنگ و اندیشه اسلامی.
۵ ایجاد و تقویت نظام حقوقی و قضائی متناسب با توسعه شبکه‌های اطلاع‌رسانی به ویژه در جهت مقابله کارآمد با جرایم سازمان‌یافته الکترونیکی.
۶ توسعه فن‌آوری اطلاعات (به ویژه حفاظت از اطلاعات) و آینده‌نگری در خصوص آثار تحولات فن‌آوری اطلاعات در سطح ملی و جهانی و گسترش مطالعات و تحقیقات و تربیت نیروی انسانی متخصص در این زمینه.
۷ اقدام مناسب برای دستیابی به میثاق‌ها و مقررات بین‌المللی و ایجاد اتحادیه‌های اطلاع‌رسانی با سایر کشورها به ویژه کشورهای اسلامی به منظور ایجاد توازن در عرصه اطلاع‌رسانی بین‌المللی و حفظ و صیانت از هویت و فرهنگ ملی و مقابله با سلطه جهانی.
سیاست‌های کلی شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای مجموعه‌ای از اصول و چارچوب‌های کلان است که به منظور توسعه و مدیریت این شبکه‌ها طراحی و ابلاغ شد؛ این سیاست‌ها معمولاً هدف‌هایی از جمله امنیت اطلاعات، ارتقا زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، توسعه سواد دیجیتال، حمایت از تولید محتوای داخلی و تسهیل دسترسی به اطلاعات دارند و هنوز برخی بندهای آن قابل توجه است.
ایران بازیگر فعال در حوزه فضای مجازی
تأکیدات و رهنمودهای مقام معظم رهبری در نزدیک به سه دهه گذشته، ایران را بازیگر فعال در حوزه فضای مجازی کرده است تا جایی که امروز با اسناد مهمی که در شورای عالی فضای مجازی مصوب شده، کشور توانسته در حوزه شبکه ارتباطی، پیام رسان‌ها و سکوهای خدمات کاربردی همچون حمل و نقل، گردشگری، فروشگاهی و حتی نمایش‌های خانگی تا حد خوبی خودکفا باشد و خود را جزو معدود کشورهای دارای سکوهای بومی و قانونمند با سیاست‌های راهبردی مهمی در حوزه حریم خصوصی کاربران، صیانت از تمامی اقشار جامعه به خصوص کودکان در فضای مجازی و تسهیل شرایط پیشرفت کسب و کارهای فضای مجازی قرار داده است.
دکتر سیدمحمد امین آقامیری دبیر شورای عالی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی نیز در سخنان اخیرش به مناسبت سالروز تأسیس این شورا هم در این زمینه گفته بود: «خوشبختانه ایران جزو کشورهایی است که در نقشه جهانی فضای مجازی حضور دارد و ما نقاط قوت بسیاری نسبت به خیلی از کشورها در این فضا داریم و در حال حاضر سکوهای داخلی متعددی در چارچوب مقررات کشور در حال ارائه خدمت به مردم هستند که خیلی از کشورهای پیشرفته از این خدمت بومی محروم بوده و هنوز وابسته هستند. این خدمات بومی مهم به همت جوانان متخصص و شرکت‌های دانش بنیان داخلی محقق شده است که در حال پیگیری گسترش خدمات فضای مجازی کشورمان به سایر کشورها هستیم.»
